సెంట్రల్ రైల్వేభారతీయ రైల్వేలు లోని 17 మండలాల్లో అతిపెద్ద వాటిల్లో ఒకటి . దీని ప్రధాన కార్యాలయం ముంబై వద్ద ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్ (గతంలోని విక్టోరియా టెర్మినస్) ఉంది. భారతదేశంలో ఇది మొట్టమొదటి ప్రయాణీకుల రైలు మార్గము (లైన్) గా కలిగిన, ఈ మార్గము 1853 ఏప్రిల్ 16 న బాంబే నుండి థానే వరకు ఆరంభించబడింది.
మధ్య రైల్వే మహారాష్ట్ర రాష్ట్రంలో ఒక పెద్ద భాగాన్ని, మధ్యప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో దక్షిణ ప్రాంతంలో చిన్న భాగం, కర్ణాటక రాష్ట్రంలో కొంత ఈశాన్య ప్రాంతాన్ని ఆక్రమిస్తుంది. ఈ రైల్వే జోన్ 1951, నవంబరు 5 న గ్రేట్ ఇండియన్ పెనిన్సులా రైల్వేతో సహా, గ్వాలియర్ మాజీ రాచరిక రాష్ట్రం యొక్క సింధియా స్టేట్ రైల్వే, నిజాంస్ గ్యారంటీడ్ స్టేట్ రైల్వే, వార్ధా కోల్ స్టేట్ రైల్వే, ధోల్పూర్ రైల్వేలు వంటి అనేక ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోని రైల్వేలను ఒక చోట చేర్చడము ద్వారా ఏర్పడింది.[1][2]
మధ్య రైల్వే జోన్ మధ్య ప్రదేశ్ రాష్ట్రం లోని ఎక్కువ భాగాలు, ఉత్తర ప్రదేశ్ రాష్ట్రం లోని దక్షిణ భాగం ప్రాంతం లతో ఏర్పడటము వలన భౌగోళికంగా, ట్రాక్ పొడవు, సిబ్బంది పరంగా భారతదేశంలో అతిపెద్ద రైల్వే జోనుగా అవతరించింది. ఈ ప్రాంతాలు తదుపరి ఏప్రిల్, 2003 సం.లో కొత్త పశ్చిమ మధ్య రైల్వే జోనుగా ఏర్పాటు అయ్యింది.
నెట్వర్క్ డివిజన్ వివరాలు ఈ క్రింది విధంగా ఉన్నాయి.[3]
ముంబైలో రెండు ప్రధాన రైల్వే డివిజన్లు ఉన్నాయి:ముంబై సిఎస్‌ఎంటి ప్రధాన కార్యాలయం కలిగిన ముంబై మధ్య (సెంట్రల్ రైల్వే), ముంబై సెంట్రల్ ప్రధాన కార్యాలయం కలిగిన ముంబై పశ్చిమ (వెస్ట్రన్ రైల్వే).
ముంబై రైల్వే డివిజను
ఇక్కడ మరింత వివరణాత్మక విచ్ఛిన్నం ఉంది:
1. ముంబై మధ్య(సెంట్రల్ రైల్వే) డివిజను:
ప్రధాన కార్యాలయం: ముంబై సిఎస్‌ఎంటి (ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ టెర్మినస్).
జోన్: సెంట్రల్ రైల్వే (మధ్య రైల్వే ).
మధ్య రైల్వే కింద ఉన్న ఇతర విభాగాలు: భూసావల్, నాగపూర్, పూణే, షోలాపూర్.
చారిత్రక ప్రాముఖ్యత:మధ్య రైల్వే భారతదేశంలో మొట్టమొదటి ప్రయాణీకుల రైల్వే మార్గాన్ని నడుపుతోంది, ఇది ఏప్రిల్ 16, 1853 సం.న ముంబై నుండి థానే వరకు ప్రారంభించబడింది.
2. ముంబై పశ్చిమ (పశ్చిమ రైల్వే) డివిజను:
ప్రధాన కార్యాలయం: ముంబై సెంట్రల్.
జోన్: వెస్ట్రన్ రైల్వే (పశ్చిమ రైల్వే).
పశ్చిమ రైల్వే పరిధిలోని ఇతర విభాగాలు: వడోదర, అహ్మదాబాద్, భావ్‌నగర్, రాజ్‌కోట్, రత్లాం.
అత్యంత రద్దీగా ఉండే జంక్షన్: వడోదర రైల్వే స్టేషను పశ్చిమ రైల్వేలలో అత్యంత రద్దీగా ఉండే జంక్షన్ పాయింట్, ఇది అహ్మదాబాద్-ముంబై, ముంబై-రత్లం మార్గాలకు సేవలు అందిస్తుంది.
అత్యంత రద్దీగా ఉండే నాన్-జంక్షన్ స్టేషన్: సూరత్ రైల్వే స్టేషను పశ్చిమ రైల్వేలోని నాన్-జంక్షన్ విభాగంలో అత్యంత రద్దీగా ఉండే రైల్వే స్టేషన్లలో ఒకటి.
స్టేషన్లు
సెంట్రల్ రైల్వే జోన్‌లో భాగమైన ముంబై రైల్వే డివిజన్‌లో హార్బర్, ట్రాన్స్-హార్బర్, సెంట్రల్ లైన్లలోని స్టేషన్లు ఉన్నాయి. అనేక ఇతర స్టేషన్లతో పాటు, వీటిలో సిఎస్‌ఎంటి, దాదర్, కుర్లా, థానే, కళ్యాణ్, పన్వెల్, ముంబై మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతంలోని స్టేషన్లు, ప్రధానంగా ఉన్నాయి.
సెంట్రల్ స్టేషన్లు
భారతదేశంలో మొత్తం 5 సెంట్రల్ స్టేషన్లు ఉన్నాయి. అవి, త్రివేండ్రం సెంట్రల్, కాన్పూర్ సెంట్రల్, మంగుళూరు సెంట్రల్, ముంబై సెంట్రల్, చెన్నై సెంట్రల్.
పెద్ద రైల్వే స్టేషను
భారతదేశంలో మూడవ అతిపెద్ద రైల్వే స్టేషను: ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్. ఛత్రపతి శివాజీ టెర్మినస్ భారతదేశంలోని మూడవ అతిపెద్ద రైల్వే స్టేషను అలాగే భారతదేశంలోని ముంబైలో ఉన్న యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా కూడా ఉంది. ఈ టెర్మినల్‌ను మొదట విక్టోరియా టెర్మినస్ అని పిలిచేవారు, తరువాత మరాఠా సామ్రాజ్య స్థాపకుడు శివాజీ పేరు మీద దీనిని మార్చారు.
మార్గములు
ముంబై డివిజను
ముంబై సిఎస్‌ఎంటి-దాదర్-కుర్లా-థానే, ముంబై సిఎస్‌ఎంటి-వడాలా రోడ్-కుర్లా (హార్బర్ లైన్), వడాలా రోడ్-బాంద్రా-గోరేగావ్ (కలిసి).
కర్రీ రోడ్ స్టేషన్‌ను లాల్‌బాగ్‌గా, శాండ్‌హర్స్ట్ రోడ్‌ను డోంగ్రీగా, మెరైన్ లైన్స్‌ను ముంబాదేవిగా, చార్ని రోడ్‌ను గిర్గావ్‌గా, కాటన్ గ్రీన్‌ను కలచౌకీగా, డాక్‌యార్డ్ రోడ్‌ను మజ్‌గావ్‌గా, కింగ్స్ సర్కిల్‌ను తీర్థంకర్ పార్శ్వనాథ్‌గా మార్చారు. నివేదికల ప్రకారం, శాండ్‌హర్స్ట్ రోడ్ పేరు మార్పు ముంబైలోని సెంట్రల్ లైన్ హార్బర్ లైన్ రెండింటిలోనూ అమలులోకి వచ్చేస్తుంది.[4]
ఇంతకుముందు ముంబైలో, విక్టోరియా టెర్మినస్ (VT) వంటి ఐకానిక్ స్టేషన్‌ను ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ టెర్మినస్ (CSMT)గా అలాగే ఎల్ఫిన్‌స్టోన్ రోడ్‌ను ప్రభాదేవిగా మార్చారు.
భారతీయ రైల్వే అనుబంధ సంస్థలు భారతీయ రైల్వే ఉత్పత్తి యూనిట్లు
చిత్తరంజన్ లోకోమోటివ్ వర్క్స్ · డీజిల్ లోకోమోటివ్ వర్క్స్ · డీజిల్-లోకో ఆధునికీకరణ వర్క్స్ · ఇంటెగ్రల్ కోచ్ ఫ్యాక్టరీ ·రైల్ కోచ్ ఫ్యాక్టరీ· రైల్ వీల్ ఫ్యాక్టరీ ·
రైలు స్ప్రింగ్ ఖార్ఖానా · గోల్డెన్ రాక్ రైల్వే వర్క్షాప్
భారతదేశం రైల్వే ఇంజిన్ షెడ్లు
డీజిల్
డీజిల్ లోకో షెడ్, గోల్డెన్ రాక్
డీజిల్ లోకో షెడ్, పూణే
మెమో
కొల్లాం మెమో షెడ్
భారతీయ రైల్వే అనుబంధ సంస్థలు భారతీయ రైల్వే ప్రభుత్వ రంగ యూనిట్లు
భారత్ వాగన్, ఇంజనీరింగ్ · భారతీయ కంటైనర్ కార్పొరేషన్ · భారతీయ డెడికేటెడ్ ఫ్రైట్ కారిడార్ కార్పొరేషన్ · భారతీయ హై స్పీడ్ రైల్ కార్పొరేషన్ · భారతీయ రైల్వే ఫైనాన్స్ కార్పొరేషన్ · భారతీయ రైల్వే క్యాటరింగ్, టూరిజం కార్పొరేషన్ (ఐఆర్సిటిసి) · ఇర్కాన్ ఇంటర్నేషనల్ లిమిటెడ్ · కొంకణ్ రైల్వే కార్పొరేషన్ · ముంబై రైలు వికాస్ కార్పొరేషన్ · రైల్ వికాస్ నిగం లిమిటెడ్ · భారతీయ రైల్టెల్ కార్పొరేషన్ · రైట్స్ లిమిటెడ్
స్వయంప్రతిపత్తం సంస్థలు అనుబంధ సంస్థలు కేంద్ర విభాగాలు
కేంద్ర రైల్వే విద్యుదీకరణ సంస్థ · కేంద్ర కార్ఖానాలు ఆధునీకరణ సంస్థలు · కేంద్ర రైల్వే ఇన్ఫర్మేషన్ సిస్టమ్స్ · పరిశోధన డిజైన్, స్టాండర్డ్స్ సంస్థ · కేంద్ర రైల్వే ఇన్ఫర్మేషన్ సిస్టమ్స్ (సిఆర్ఐఎస్) · రైల్వే రిక్రూట్మెంట్ కంట్రోల్ బోర్డు ·రైలు భూమి అభివృద్ధి అధికారిక సంస్థ
భారతీయ రైల్వేల కేంద్రీకృత ట్రైనింగ్ ఇన్స్టిట్యూట్స్ భారతీయ రైల్వే అనుబంధ సంస్థలు భారతీయ రైల్వేల కేంద్ర శిక్షణా సంస్థలు
భారతీయ రైల్వే సివిల్ ఇంజనీరింగ్ సంస్థ · భారతీయ రైల్వే ఎలక్ట్రికల్ ఇంజనీరింగ్ సంస్థ · భారతీయ రైల్వే యాంత్రిక, విద్యుత్ ఇంజనీరింగ్ సంస్థ · భారతీయ రైల్వే సిగ్నల్, టెలికమ్యూనికేషన్స్ ఇంజినీరింగ్ సంస్థ · భారతీయ రైల్వే రవాణా నిర్వహణ సంస్థ · రైల్వే ప్రొటెక్షన్ ఫోర్స్ అకాడమీ (ఆర్పిఎఫ్) · రైల్వే స్టాఫ్ కాలేజ్
భారతదేశం బ్రాడ్ గేజ్ రైల్వే లైన్లు భారతీయ రైల్వేలు అంతర్జాలం
చెన్నై సబర్బన్ రైల్వే · మాస్ రాపిడ్ ట్రాన్సిట్ సిస్టం (చెన్నై) · డార్జిలింగ్ హిమాలయ రైల్వే · ఢిల్లీ సబ్అర్బన్ రైల్వే · హైదరాబాదు ఎమ్ఎమ్టిఎస్ · కాశ్మీర్ రైల్వే · కల్కా-సిమ్లా రైల్వే · కోలకతా సబర్బన్ రైల్వే · కోలకతా మెట్రో · కొంకణ్ రైల్వే · ముంబై సబర్బన్ రైల్వే · నీలగిరి పర్వత రైల్వే ·
గోల్డెన్ ఐ.టి. కారిడార్ · హౌరా-ఢిల్లీ ప్రధాన రైలు మార్గము · గ్రాండ్ కార్డ్ · సాహిబ్ గంజ్ లూప్ · హౌరా-అలహాబాద్-ముంబై రైలు మార్గము · హౌరా-నాగ్పూర్-ముంబై రైలు మార్గము ·హౌరా-చెన్నై ప్రధాన రైలు మార్గము·ఢిల్లీ-చెన్నై రైలు మార్గము· ముంబై-చెన్నై రైలు మార్గము · హౌరా-గయా-ఢిల్లీ రైలు మార్గము
సర్వీసులు భారతీయ రైల్వే సేవలు
భారతదేశం ఎక్స్‌ప్రెస్ రైళ్లు · భారతదేశం ప్యాసింజర్ రైళ్లు · భారతదేశం ఫాస్ట్ ప్యాసింజర్ రైళ్లు · భారతదేశం సూపర్‌ఫాస్ట్ / మెయిల్ రైళ్లు ·డెక్కన్ ఒడిస్సీ· దురంతో· గరీబ్ రథ్ ·జన శతాబ్ది ఎక్స్‌ప్రెస్· మహారాజా ఎక్స్‌ప్రెస్ · ప్యాలెస్ ఆన్ వీల్స్ · ప్రీమియం రైలు · రాయల్ రాజస్థాన్ ఆన్ వీల్స్ ·రాజధాని ఎక్స్‌ప్రెస్·శతాబ్ది ఎక్స్‌ప్రెస్ · సంపర్క్ క్రాంతి ఎక్స్‌ప్రెస్ · గోల్డెన్ చారియట్ · లైఫ్లైన్ ఎక్స్‌ప్రెస్ · రెడ్ రిబ్బన్ ఎక్స్‌ప్రెస్ ·ఫెయిరీ క్వీన్
