అక్షాంశ రేఖాంశాలు: 34°02′00″N 74°40′00″E / 34.0333°N 74.6667°E / 34.0333; 74.6667

కాశ్మీరీ హిందువుల వలస

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
కాశ్మీరీ హిందువుల వలస
వివాదాస్పద కాశ్మీరు ప్రాంత మ్యాపు. పెద్ద యెత్తున హిందూ పండిట్లు విడిచి వలస వెళ్ళిపోయిన కాశ్మీరు లోయ ప్రాంతాన్ని ఇందులో చూడవచ్చు
తేదీ1990 తొలినాళ్ళు.[1][2]
ప్రదేశంకాశ్మీరు లోయ, జమ్మూ కాశ్మీరు
భౌగోళికాంశాలు34°02′00″N 74°40′00″E / 34.0333°N 74.6667°E / 34.0333; 74.6667
ఫలితం
  • మొత్తం 1,20,000–1,40,000 పండిట్ల జనాభాలో 90,000–1,00,000 మంది 1990 జనవరి మార్చిల మధ్య లోయను విడిచి వలస పోయారు.[3][4][5][6][7]
  • మరికొంత మంది ప్రకారం దాదాపు 1,50,000 మంది దాకా వలసపోయారు.[8][9][note 1]
మరణాలు
  • చాలామంది అభిప్రాయం ప్రకారం - 1990 మధ్య నాటికి, వలసలు దాదాపుగా ముగిసేటప్పటికి, 30–80 మంది కాశ్మీరీ పండిట్లను ఉగ్రవాదులు హత్య చేసారు.[7][12][13]
  • భారత గృహ మంత్రిత్వ శాఖ ప్రకారం 1988 - 1991 మధ్య నాలుగు సంవత్సరాలలో 217 మంది హిందూ పౌరులు మరణించారు;[14] మరొక అభిప్రాయం మేరకు 228 మంది పండిట్లు మరణించారు.[15] 1989-2004 మధ్య 219 పండిట్లు మరణించారని జమ్మూ కాశ్మీరు ప్రభుత్వం చెప్పింది.[16][17]

కాశ్మీరీ హిందువుల[note 2] - అంటే పండిట్ల - వలస అనేది 1990 ప్రారంభంలో తమపై ఉగ్రవాదుల హింస పెరగడంతో హిందూ పండిట్లు కాశ్మీర్ లోయ నుండి పారిపోవడం.[1][2] మొత్తం 1,20,000-1,40,000 మంది గల పండిట్ల జనాభాలో 1990 మధ్య నాటికి 90,000-1,00,000 మంది వరకూ లోయను విడిచి వలసపోయారు.[note 3] అప్పటికి వారిలో సుమారు 30-80 మందిని ఉగ్రవాదులు చంపేసారు.[7][12][21]

గణనీయమైన వలసల కాలంలో, లౌకిక, స్వతంత్ర కాశ్మీర్ కోసం పిలుపునిచ్చే సమూహం ఉగ్రవాదానికి నాయకత్వం వహించింది. అయితే ఇదే సమయంలోఇస్లామిక్ రాజ్యాన్ని డిమాండ్ చేస్తూ ఉన్న ఇస్లామిస్ట్ వర్గాలు కూడా పెరిగాయి.[22][23][24] మరణించిన వారి సంఖ్య, గాయపడిన వారి సంఖ్య తక్కువగా ఉన్నప్పటికీ,[25] కాశ్మీర్ సంస్కృతి భారతదేశంతో ముడిపడి ఉందని విశ్వసించిన పండిట్‌లు,[26] తమ సమాజంలోని కొంతమంది సభ్యులను లక్ష్యంగా చేసుకుని హత్యలు చేయడంతో భయాందోళనలకు గురయ్యారు. వారిలో ఉన్నత స్థాయి అధికారులు కూడా ఉన్నారు. స్వాతంత్ర్యం కోసం ఉగ్రవాదులు బహిరంగంగా పిలుపునిచ్చారు.[27] వారి భద్రతకు రాష్ట్ర ప్రభుత్వం నుండి హామీలేమీ లేకపోవడంతో పాటు పుకార్లు, అనిశ్చితి కారణంగా కూడా వలసలకు కారణాలు.[28][29] కొన్ని హిందూ జాతీయవాద ప్రచురణలలో లేదా కొంతమంది బహిష్కరించబడిన పండిట్‌లు వ్యక్తం చేసిన అనుమానాలలో ఈ హింసను "జాతిహత్య" లేదా "జాతి ప్రక్షాళన"గా వర్ణించడం సరికాదని, దూకుడుగా ఉందనీ కొందరు పరిశీలకులు పరిగణిస్తారు.[30][31][32][33]

ఈ వలసలకు కారణాలు తీవ్రంగా వివాదాస్పదంగా ఉన్నాయి. 1989-1990 లో, భారతదేశం నుండి స్వాతంత్ర్యం కోసం కాశ్మీరీ ముస్లింల పిలుపులు వేగం పుంజుకున్నాయి. ఇది దేశానికి వ్యతిరేకమైనదిగా భావించిన చాలా మంది కాశ్మీరీ పండితులు ఒత్తిడికి లోనయ్యారు.[34] 1990 లలో అనేక మంది పండిట్ అధికారుల హత్యలు, సమాజంలో అభద్రతా భావాన్ని కలిగించాయి. జమ్మూ కాశ్మీర్ లిబరేషన్ ఫ్రంట్ (జెకెఎల్ఎఫ్) కు చెందిన ఉగ్రవాదులు పండిట్లను లక్ష్యంగా చేసుకుని చేసిన హత్యలలో కొందరు ఉన్నత స్థాయి వ్యక్తులు ఉన్నారు.[35] కొన్నిసార్లు మసీదుల నుండి లౌడ్ స్పీకర్లపై, పండిట్లను లోయను విడిచిపెట్టమని హిందూ వ్యతిరేక పిలుపులు ఇచ్చారు.[36][37] బెదిరింపు లేఖల వార్తలు భయాన్ని సృష్టించాయి. అయితే తరువాతి ఇంటర్వ్యూలలో ఆ లేఖల సంఖ్య కొద్దిగానే ఉందని తెలిసింది.[38][39] ముస్లింలు, పండితులు అనే రెండు వర్గాలు చెప్పే విషయాల మధ్య అంతరాలు ఉండేవి.[40] పాకిస్తాన్, దానికి మద్దతు ఇచ్చిన తీవ్రవాదులూ తమను సామూహికంగా లోయ నుండి బలవంతంగా బయటకు పారదోలారని చాలా మంది కాశ్మీరీ పండితులు భావించారు.[41] చాలా మంది కాశ్మీరీ ముస్లింలు మతపరమైన మైనారిటీలపై హింసకు మద్దతు ఇవ్వలేదు. కాశ్మీరీ పండితుల వలసలతో కాశ్మీరీ ముస్లింలను ఇస్లామిక్ ఉగ్రవాదులుగా చూపించడానికి ఒక సాకుగా మారింది.[42][43][44] ముస్లిం ఉగ్రవాదులపై ప్రతీకార చర్యలను మరింత స్వేచ్ఛగా కొనసాగించడానికి అప్పటి గవర్నర్ జగ్మోహన్, పండిట్ల వలసలను ప్రోత్సహించారని లోయలోని చాలా మంది ముస్లింలు విశ్వసించారు.[45][46] అనేక పరిశీలకుల అభిప్రాయాల ప్రకారం, ఉగ్రవాదులు చేసిన మత ఆధారిత హింస వలన పండిట్లలో భయాందోళనలు కలిగి వలసలు పెరిగాయి. గవర్నర్ నుండి తమ భద్రతకు హామీ లేకపోవడం కూడా వారి భయానికి ఆజ్యం పోసింది.[24][47]

కాశ్మీరీ పండితులు మొదట్లో జమ్మూ కాశ్మీర్ దక్షిణ భాగంలో ఉన్న జమ్మూ డివిజన్‌కు తరలివెళ్లారు. అక్కడ వారు శరణార్థి శిబిరాల్లో, కొన్నిసార్లు అపరిశుభ్రమైన పరిసరాల్లో నివసించారు. వారి వల్స సమయంలో, తమ వలస కొన్ని నెలలకు మించి ఉండదని భావించిన పండిట్లు చాలా తక్కువ.[48] బహిష్కరణ ఎక్కువ కాలం కొనసాగడంతో, పట్టణ ఉన్నత వర్గాలలో ఉన్న చాలా మంది స్థానభ్రంశం చెందిన పండితులు భారతదేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో ఉద్యోగాలు పొందగలిగారు. కాని దిగువ-మధ్యతరగతి, ముఖ్యంగా గ్రామీణ ప్రాంతాలకు చెందిన వారు శరణార్థి శిబిరాల్లో ఎక్కువ కాలం ఉన్నారు. కొంతమంది పేదరికంలో నివసించారు. ఇది స్థానిక సమాజంలో ఉద్రిక్తతలను సృష్టించింది. స్థానిక సామాజిక, మతపరమైన ఆచారాలు హిందూ ఆచారాలే అయినప్పటికీ, బ్రాహ్మణ పండిట్ల ఆచారాల కంటే అవి భిన్నంగా ఉండేవి. ఆ కారణంగా స్థానిక సమాజాల్లో పండిట్లు మమేకం కావడం కష్టతరమైంది.[49] శిబిరాల్లో నివసిస్తున్న చాలా మంది పండితులు భావోద్వేగాలకు, నిరాశ, నిస్సహాయతలకూ లోనయ్యారు.[50] కాశ్మీరీ పండిట్లను భారతదేశంలోని మితవాద హిందూ సమూహాలు త్వరగా సమర్థించాయి. దీంతో కాశ్మీరీ ముస్లింల నుండి పండిట్లను మరింత దూరం చేశాయి.[51][52] కొంతమంది స్థానభ్రంశం చెందిన కాశ్మీరీ పండితులు పనూన్ కాశ్మీర్ (మా స్వంత కాశ్మీర్) అనే సంస్థను ఏర్పాటు చేశారు. ఇది లోయలో కాశ్మీరీ హిందువులకు ప్రత్యేక మాతృభూమి కావాలని కోరింది. ఇది కాశ్మీర్కు స్వయంప్రతిపత్తిని వ్యతిరేకించింది.[53] పండిట్లు కాశ్మీర్లోని తమ మాతృభూమికి తిరిగి రావడం అనేది పాలక భారతీయ జనతా పార్టీ తమ ఎన్నికల ప్రధాన అంశాలలో ఒకటిగా మార్చుకుంది.[note 4][54] పండిట్లు ముస్లింల మధ్య చర్చలు వారి పరస్పర బలహీనతలను చెప్పుకోవడం, పరస్పర కష్టాలను గుర్తించకపోవడం వల్ల దెబ్బతిన్నప్పటికీ, కాశ్మీర్ను విడిచిపెట్టిన పండిట్లు తమను తిరస్కరించినట్లు, తాము తుడిచిపెట్టుకుపోయినట్లూ భావించారు.[55] ప్రవాసంలో ఉన్న కాశ్మీరీ పండిట్లు తమ అనుభవాలను నమోదు చేసుకోవడానికి, వాటిని అర్థం చేసుకోవడానికి స్వీయచరిత్రలు, జ్ఞాపకాలు, నవలలు, కవిత్వం రాశారు.[56] జనవరి 19 వ తేదీని కాశ్మీరీ హిందూ సమాజాలు ఎక్సోడస్ డేగా జరుపుకుంటాయి.[57][58]

నేపథ్యం

[మార్చు]

1947 నుండి భారత, పాకిస్తాన్ల మధ్య వివాదానికి కారణమైన కాశ్మీర్ లోయ భారతదేశం పాలనలో ఉంది.[59][60] 1947 కి ముందు, బ్రిటిషు పాలనా కాలంలో జమ్మూ కాశ్మీర్ ఒక సంస్థానంగా ఉన్నప్పుడు, కాశ్మీరీ పండితులు లేదా కాశ్మీరీ హిందువులు, 1889 నుండి 1941 వరకు జనాభా లెక్కల ప్రకారం కాశ్మీర్ లోయ జనాభాలో 4% నుండి 6% మధ్య ఉన్నారు. మిగతావారంతా కాశ్మీరీ ముస్లిములు.[61][62][63][64][65] మెజారిటీగా ఉన్న ఈ ముస్లింలకు, కాశ్మీర్ భవిష్యత్తును నిర్ణయించడంలో తమ మద్దతు తప్పనిసరి అని భావించేవారు.[66] 1950 నాటికి, కాశ్మీర్‌ను భారతదేశంలో విలీనం చేసిన అంశం పరిష్కారం కాని నేపథ్యంలో, షేక్ అబ్దుల్లా ప్రభుత్వం ప్రణాళిక చేసిన భూ సంస్కరణల వలన, సామాజికంగా, ఆర్థికంగా తాము క్షీణించే ముప్పు వలనా పెద్ద సంఖ్యలో పండిట్లు భారతదేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలకు వలస వెళ్లారు. అప్పట్లో లోయలో సాగునీటి భూమిలో 30% పైగా పండిట్ల ఉన్నతవర్గం చేతిలోనే ఉండేది.[67][68]

1989 లో కాశ్మీరులో ఉగ్రవాదం ప్రారంభమైంది. 1987 లో జరిగిన శాసనసభ ఎన్నికలలో రిగ్గింగు పట్ల, మరింత స్వయంప్రతిపత్తి కోరికను నిరాకరించడం పట్ల భారత ప్రభుత్వంపై కాశ్మీరీల అసంతృప్తి ఉగ్రవాదానికి ఆజ్యం పోసింది. ఈ అసంతృప్తి భారతదేశానికి వ్యతిరేకంగా మారింది. జమ్మూ కాశ్మీర్ లిబరేషన్ ఫ్రంట్ (జెకెఎల్ఎఫ్) కు లౌకిక మూలాలుండేవి. రాజకీయ స్వాతంత్ర్యం దాని ప్రధాన లక్ష్యంగా ఉండేది. తిరుగుబాటుకు అది నాయకత్వం వహించింది కానీ హింసను మాత్రం విడిచిపెట్టలేదు.[23][69][70][71] 1990 ప్రారంభంలో, అధిక సంఖ్యాక కాశ్మీరీ హిందువులు సామూహికంగా లోయ నుండి పారిపోయారు.[72][69][73][note 5] తరువాతి సంవత్సరాల్లో మరింత మంది వెళ్ళిపోయారు. దాంతో 2011 నాటికి కేవలం 3,000 కుటుంబాలు మాత్రమే మిగిలి ఉన్నాయి.[8] కొంతమంది పరిశీలకుల ప్రకారం, 1990 మార్చి మధ్య నాటికి 30 లేదా 32 మంది కాశ్మీరీ పండితులను ఉగ్రవాదులు చంపేసారు. ఆ సమయానికి వలసలు చాలా వరకు పూర్తయిపోయాయి.[7][12] భారత హోం మంత్రిత్వ శాఖ డేటా ప్రకారం 1988 నుండి 1991 వరకు ఉన్న నాలుగు సంవత్సరాల కాలంలో 217 మంది హిందూ పౌరులు మరణించారు.[14][note 6]

1975 ఇందిరా-షేక్ ఒప్పందం ప్రకారం, జమ్మూ కాశ్మీర్ రాష్ట్రాన్ని భారతదేశంలో విలీనం చేయడానికి కేంద్ర ప్రభుత్వం గతంలో చేపట్టిన చర్యలకు షేక్ అబ్దుల్లా అంగీకరించాడు.[76] కాశ్మీర్ విశ్వవిద్యాలయం సామాజిక శాస్త్రవేత్త అయిన ఫరూఖ్ ఫహీం, దాని పట్ల కాశ్మీర్ ప్రజలలో వ్యతిరేకత ఎదురైందనీ, భవిష్యత్ ఉగ్రవాదానికి అది పునాది వేసిందనీ అతను పేర్కొన్నాడు.[77] ఈ ఒప్పందాలను వ్యతిరేకించిన వారిలో జమాత్-ఎ-ఇస్లామీ కాశ్మీర్, జమ్మూ కాశ్మీర్ పీపుల్స్ లీగ్, పాక్ ఆక్రమిత ఆజాద్ జమ్మూ కాశ్మీర్ కేంద్రంగా ఉన్న జమ్మూ కాశ్మీర్ లిబరేషన్ ఫ్రంట్ (జెకెఎల్ఎఫ్) లు ఉన్నాయి.[78] 1970 ల మధ్యకాలం నుండి, ఓటుబ్యాంకు రాజకీయాల కోసం రాష్ట్రంలో మతతత్వ వాక్చాతుర్యాన్ని దోపిడీ చేస్తున్నారు. ఈ సమయంలో, పాకిస్తాన్ నిఘా సంస్థ ఇంటర్-సర్వీసెస్ ఇంటెలిజెన్స్ (ISI) తమ దేశంలో మత ఐక్యతను పెంపొందించడానికి సూఫీయిజం స్థానంలో వహాబిజంను వ్యాప్తి చేయడానికి ప్రయత్నించింది. దానికి మతతత్వం సహాయపడింది.[79] 1980 లలో షేక్ అబ్దుల్లా ప్రభుత్వం సుమారు 300 ప్రదేశాల పేర్లను ఇస్లామిక్ పేర్లుగా మార్చినప్పుడు కాశ్మీరులో ఇస్లామీకరణ ప్రారంభమైంది.[80][note 7] షేక్ 1930 ల నాటి తన ఘర్షణాత్మక స్వాతంత్య్ర అనుకూల ప్రసంగాల మాదిరిగానే మసీదులలో మతపరమైన ప్రసంగాలు చేయడం ప్రారంభించాడు. అదనంగా, అతను కాశ్మీరీ హిందువులను ముఖ్‌బీర్ () అని వర్ణించాడు.[82][83]

భారత ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా కాశ్మీరులో అశాంతిని నాటడానికి ఐఎస్ఐ మొదట్లో చేసిన ప్రయత్నాలు 1980 ల చివరి వరకు చాలావరకు విఫలమయ్యాయి.[84] సోవియట్-ఆఫ్ఘన్ యుద్ధంలో ఆఫ్ఘన్ ముజాహిదీన్ చేసిన సాయుధ పోరాటం, ఇరాన్లో ఇస్లామిక్ విప్లవం, భారత ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా పంజాబ్లో ఖలిస్తాన్ ఉద్యమం మొదలైనవి కాశ్మీరీ ముస్లిం యువతకు ప్రేరణగా నిలిచాయి.[85][86] స్వాతంత్ర్యానికి కోరుతున్న జేకేఎల్ఎఫ్, జమాత్-ఎ-ఇస్లామీ కాశ్మీర్ సహా పాకిస్తాన్ అనుకూల ఇస్లామిస్ట్ గ్రూపులు రెండూ కాశ్మీరీ జనాభాలో వేగంగా పెరుగుతున్న భారత వ్యతిరేక భావాలను సమీకరించాయి. 1984 సంవత్సరంలో కాశ్మీర్లో ఉగ్రవాద హింస గణనీయంగా పెరిగింది. 1984 ఫిబ్రవరిలో జేకేఎల్ఎఫ్ ఉగ్రవాది మక్బూల్ భట్‌ను ఉరితీసిన తరువాత, ఈ ప్రాంతంలో కాశ్మీరీ జాతీయవాదుల సమ్మెలు, నిరసనలు చెలరేగాయి. ఇక్కడ పెద్ద సంఖ్యలో కాశ్మీరీ యువత భారత వ్యతిరేక ప్రదర్శనలలో విస్తృతంగా పాల్గొన్నారు, తత్ఫలితంగా రాష్ట్ర భద్రతా దళాల నుండి భారీ ప్రతీకార చర్యలను ఎదుర్కొన్నారు.[87][88]

అప్పటి ముఖ్యమంత్రి ఫరూక్ అబ్దుల్లా పరిస్థితిని అదుపు చేయలేకపోయారని అతని విమర్శకులు ఆరోపించారు. ఈ సమయంలో పాకిస్తాన్ ఆక్రమిత కాశ్మీర్ లో అతను పర్యటించడం ఇబ్బందికరంగా మారింది. అక్కడ అతను జేకేఎల్ఎఫ్తో కలిసి ఒకే వేదికపై కూర్చున్నాడు.[89] ఇందిరా గాంధీ తరఫున, తన తండ్రి తరపునా తాను అక్కడికి వెళ్లానని, తద్వారా అక్కడి మనోభావాలను "ప్రత్యక్షంగా తెలుసుకోవచ్చు" అనీ అబ్దుల్లా నొక్కి చెప్పాడు. కానీ దాన్ని పెద్దగా ఎవరూ నమ్మలేదు. జమ్మూలో ఖలిస్తానీ ఉగ్రవాదులకు శిక్షణ ఇవ్వడానికి అతను అనుమతించాడని ఆరోపణలు కూడా ఉన్నాయి. అయితే అది నిజమని నిరూపణ కాలేదు. 1984 జూలై 2 న, ఇందిరా గాంధీ అబ్దుల్లాను ముఖ్యమంత్రిగా తొలగించిన తరువాత, ఆమె మద్దతు ఉన్న గులాం మహ్మద్ షా, తన బావమరిది ఫరూక్ అబ్దుల్లా స్థానంలో ముఖ్యమంత్రి పదవిని చేపట్టాడు. దీనిని "రాజకీయ కుట్ర" అని వర్ణించారు.[88]

ప్రజల ద్వారా ఎన్నిక గాని జి. ఎం. షా పరిపాలన, మతపరమైన మనోభావాల ద్వారా కొంత చట్టబద్ధతను పొందడానికి, ఇస్లామిస్టులు, భారతదేశ ప్రత్యర్థులు, ముఖ్యంగా మోల్వీ ఇఫ్తిఖర్ హుస్సేన్ అన్సారీ, మొహమ్మద్ షఫీ ఖురేషి, మొహినుద్దీన్ సలాతీ లను ఆశ్రయించాడు. గతంలో 1983 రాష్ట్ర ఎన్నికలలో భారీ ఓటమిని చవిచూసిన ఇస్లామిస్టులకు ఇది రాజకీయ అవకాశంగా కలిసివచ్చింది.[88] 1986 లో జమ్మూలోని కొత్త సచివాలయ ప్రాంతం లోపల ఒక పురాతన హిందూ ఆలయ ప్రాంగణంలో, ముస్లిం ఉద్యోగులు 'నమాజ్' చేసుకోవడం కోసం ఒక మసీదును నిర్మించాలని షా నిర్ణయించాడు. ఈ నిర్ణయానికి నిరసనగా జమ్మూ ప్రజలు వీధుల్లోకి వచ్చారు, ఇది హిందూ-ముస్లిం ఘర్షణకు దారితీసింది.[90] దీనికి ప్రతీకారంగా షా, 1986 ఫిబ్రవరిలో కాశ్మీర్ లోయకు తిరిగి వచ్చి ఇస్లాం ఖతరే మే హై (ఇస్లాం ప్రమాదంలో ఉంది) అని చెప్పి కాశ్మీరీ ముస్లింలను రెచ్చగొట్టాడు. దీని ఫలితంగా 1986 లో కాశ్మీరులో అల్లర్లు జరిగాయి. కాశ్మీరీ హిందువులను కాశ్మీరీ ముస్లింలు లక్ష్యంగా చేసుకున్నారు. వివిధ ప్రాంతాల్లో కాశ్మీరీ హిందువులను చంపి, వారి ఆస్తులను, దేవాలయాలనూ ధ్వంసం చేసారు. ప్రధానంగా దక్షిణ కాశ్మీర్, సోపోర్ ప్రాంతాల్లో ఇవి ఎక్కువగా జరిగాయి. 1986 ఫిబ్రవరిలో జరిగిన అనంతనాగ్ అల్లర్ల సమయంలో, హిందువులెవరూ మరణించనప్పటికీ, హిందువులకు చెందిన అనేక ఇళ్లు, ఇతర ఆస్తులను దోచుకున్నారు, తగలబెట్టారు.[91] అనంతనాగ్ అల్లర్ల దర్యాప్తులో మతపరమైన మనోభావాల ద్వారా రాజకీయ ప్రయోజనం పొందడానికి హింసను నిర్వహించడంలో ఇస్లామిస్టులు కాకుండా రాష్ట్రంలోని 'లౌకిక పార్టీల' సభ్యులు కూడా కీలక పాత్ర పోషించారని వెల్లడైంది. హింసను అరికట్టడానికి షా సైన్యాన్ని పిలిచాడు, కానీ అది పెద్దగా ప్రభావం చూపలేదు. దక్షిణ కాశ్మీర్లో మతపరమైన అల్లర్ల తరువాత ఆయన ప్రభుత్వాన్ని 1986 మార్చి 12న గవర్నర్ జగ్మోహన్ తొలగించగా, రాష్ట్రంలో గవర్నర్ పాలన విధించారు. ఈ రాజకీయ పోరాటాన్ని కేంద్ర ప్రభుత్వానికి, రాష్ట్రంలో ఇస్లామిస్టులు, మతాచార్యులు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న "ముస్లిం"లకూ మధ్య సంఘర్షణగా చిత్రీకరించబడింది.[92]

1987 రాష్ట్ర ఎన్నికల కోసం, జమాత్-ఎ-ఇస్లామీ కాశ్మీర్‌తో సహా వివిధ ఇస్లామిస్ట్ గ్రూపులు, ఇస్లామిక్ ఐక్యత కోసం, కేంద్రం నుండి రాజకీయ జోక్యానికి వ్యతిరేకంగా పనిచేయడానికి ఒక మేనిఫెస్టోతో ముస్లిం యునైటెడ్ ఫ్రంట్ పతాకం కింద ఒకటయ్యాయి. రెండు ప్రధాన పార్టీలు (NC, INC) కలిసి పొత్తు పెట్టుకుని ఎన్నికల్లో విజయం సాధించాయి, అయితే, ప్రధాన స్రవంతి కూటమికి అనుకూలంగా ఎన్నికల్లో రిగ్గింగు చేసారని విశ్వసించారు. ఫరూక్ అబ్దుల్లా ఏర్పాటు చేసిన ప్రభుత్వానికి చట్టబద్ధత లేదని భావించారు.ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; పేరు లేని ref లలో తప్పనిసరిగా కంటెంటు ఉండాలి అవినీతి, అక్రమాలు ఉగ్రవాదానికి ఉత్ప్రేరకాలయ్యాయి.[93][94][95] భారత అనుకూల అభిప్రాయాలను బహిరంగంగా వ్యక్తం చేసిన వారిని కాశ్మీరీ ఉగ్రవాదులు హతమార్చారు. కాశ్మీరీ హిందువులు తమ మతం ద్వారా కాశ్మీర్‌లో భారతదేశ ఉనికిని ప్రదర్శిస్తున్నారనే నెపంతో ఉగ్రవాదులు వారిని ప్రత్యేకంగా లక్ష్యంగా చేసుకున్నారు.[96] ఉగ్రవాదాన్ని మొదలుపెట్టింది JKLF అయినప్పటికీ, తరువాతి కొద్ది నెలల్లోనే ఇస్లామిక్ షరియా ఆధారిత పరిపాలనను స్థాపించాలని వాదించే ఇస్లామిస్ట్ సమూహాలు పెరిగిపోయాయి. సామాజిక-రాజకీయ వ్యవస్థలను, ఆర్థిక వ్యవస్థనూ ఇస్లామీకరించడం, పాకిస్తాన్‌తో విలీనం, ఉమ్మా ఏకీకరణ, ఇస్లామిక్ కాలిఫేట్ స్థాపనలు వాటి లక్ష్యాలు. ఇస్లామేతర అంశాల నుండి లోయను విముక్తి చేయడానికి, కేంద్ర ప్రభుత్వ అధికారులు, హిందువులు, ఉదారవాద, జాతీయవాద మేధావులు, సామాజిక, సాంస్కృతిక కార్యకర్తలను నిర్మూలించడం అవసరమని వాళ్ళు వివరించారు.[97][98] ప్రధాన స్రవంతి పార్టీలు, ఇస్లామిస్ట్ సమూహాల మధ్య సంబంధాలు సాధారణంగా బలహీనంగా, తరచుగా ప్రతికూలంగానూ ఉండేవి. JKLF తన సమీకరణ వ్యూహాలు, బహిరంగ ప్రసంగాలలో ఇస్లామిక్ సూత్రీకరణలను ఉపయోగించుకునేది. ఇస్లాం, స్వాతంత్ర్యం ఒకటే అన్నట్లుగా వాడేది. ప్రతి ఒక్కరికీ సమాన హక్కులు ఉండాలని కోరేది. అయితే అదే సమయంలో ఇస్లామిక్ ప్రజాస్వామ్యాన్ని, ఖురాన్, సున్నత్ ప్రకారం మైనారిటీ హక్కుల రక్షణ, ఇస్లామిక్ సోషలిజపు ఆర్థిక వ్యవస్థను స్థాపించడానికి అది ప్రయత్నించినందున JKLF డిమాండులో ప్రత్యేకమైన ఇస్లామిక కోంణం ఉండేది. వేర్పాటువాద అనుకూల రాజకీయాలు కొన్ని సమయాల్లో లౌకిక వాదం నుండి దూరంగా జరిగేవి.[99][100]

ఉగ్రవాద కార్యకలాపాలు

[మార్చు]

1988 జూలైలో, జమ్మూ కాశ్మీర్ లిబరేషన్ ఫ్రంట్ (జెకెఎల్ఎఫ్) భారతదేశం నుండి కాశ్మీర్ను వేరుచేయడానికి వేర్పాటువాద ఉగ్రవాదాన్ని ప్రారంభించింది.[101] ఈ బృందం మొదటిసారిగా 1989 సెప్టెంబరు 14 న కాశ్మీరీ హిందువులను లక్ష్యంగా చేసుకుంది. జమ్మూ కాశ్మీర్లోని భారతీయ జనతా పార్టీ ప్రముఖ నాయకుడు, న్యాయవాది టీకా లాల్ తప్లూని పలువురు చూస్తూండగానే ఉగ్రవాదులు హత్య చేశారు.[102][103] ముఖ్యంగా తప్లూ హంతకులను పట్టుకోకపోవడం కాశ్మీరీ హిందువులలో భయాన్ని కలిగించింది, ఇది ఉగ్రవాదులకు ధైర్యాన్ని ఇచ్చింది కూడా. లోయలో తాము సురక్షితంగా లేమని, తమను ఎప్పుడైనా లక్ష్యంగా చేసుకోగలరని హిందువులు భావించారు. అనేక మంది ప్రముఖులతో సహా కాశ్మీరీ హిందువుల హత్యలు మరింత భయాన్ని కలిగించాయి.[104]

భారత హోంమంత్రి ముఫ్తీ మొహమ్మద్ సయీద్, ఆ సమయంలో జమ్మూ కాశ్మీర్ ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్న తన రాజకీయ ప్రత్యర్థి ఫరూక్ అబ్దుల్లాను అణగదొక్కడానికి, జగ్మోహన్‌ను రాష్ట్ర గవర్నరుగా నియమించమని ప్రధాన మంత్రి వి. పి. సింగ్‌ను ఒప్పించాడు. అంతకుముందు 1984 ఏప్రిల్లో కూడా గవర్నరుగా నియమితులైన జగ్మోహన్ పట్ల అబ్దుల్లాకు అప్పటికే కోపం ఉండేది. 1984 జూలైలో అబ్దుల్లాను తొలగించాలని రాజీవ్ గాంధీ సిఫారసు చేశారు. జగ్మోహన్‌ను గవర్నరుగా నియమిస్తే తాను రాజీనామా చేస్తానని అబ్దుల్లా గతంలో ప్రకటించారు. అయితే, కేంద్ర ప్రభుత్వం ముందుకు వెళ్లి ఆయననే గవర్నరుగా నియమించింది. దీనికి ప్రతిస్పందనగా, అబ్దుల్లా 1990 జనవరి 18 న రాజీనామా చేశాడు. రాష్ట్ర అసెంబ్లీని రద్దు చేయాలని జగ్మోహన్ సూచించాడు.[105]

చాలా మంది కాశ్మీరీ హిందువులు కాశ్మీర్ లోయను విడిచిపెట్టి భారతదేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలకు, ముఖ్యంగా రాష్ట్రంలోని జమ్మూ ప్రాంతానికి వలస వెళ్ళి అక్కడి శరణార్థి శిబిరాలలో చేరారు.[106]

దాడులు, బెదిరింపులు

[మార్చు]

1989 సెప్టెంబరు 14న న్యాయవాది, బిజెపి సభ్యుడైన టికా లాల్ తప్లూను శ్రీనగర్‌లో తన ఇంట్లోనే జెకెఎల్ఎఫ్ ఉగ్రవాదులు హత్య చేసారు.[103][102]

నవంబరు 4న శ్రీనగర్ హైకోర్టు సమీపంలో న్యాయమూర్తి నీలకాంత్ గంజూని కాల్చి చంపారు. అతను 1968లో కాశ్మీరీ వేర్పాటువాద మక్బూల్ భట్‌కు మరణశిక్ష విధించాడు.[102][107][108]

డిసెంబరులో జేకేఎల్ఎఫ్ సభ్యులు అప్పటి కేంద్ర మంత్రి ముఫ్తీ మహ్మద్ సయీద్ కుమార్తె డాక్టర్ రుబియా సయీద్‌ను కిడ్నాప్ చేసి, ఐదుగురు ఉగ్రవాదులను విడుదల చేయాలని డిమాండ్ చేశారు. తరువాత అది నెరవేరింది.[109][110][111]

1990 జనవరి 4 న, శ్రీనగర్‌కు చెందిన వార్తాపత్రిక ఆఫ్తాబ్, హిందువులందరినీ వెంటనే కాశ్మీర్‌ను విడిచిపెట్టమని బెదిరిస్తూ ఒక సందేశాన్ని విడుదల చేసింది. అది ఉగ్రవాద సంస్థ హిజ్బుల్ ముజాహిదీన్‌ పంపించిందని చెప్పింది.[112][113][114] 1990 ఏప్రిల్ 14 న శ్రీనగర్‌కు చెందిన మరొక వార్తాపత్రిక అల్-సఫా అదే హెచ్చరికను మళ్లీ ప్రచురించింది.[102]ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; పేరు లేని ref లలో తప్పనిసరిగా కంటెంటు ఉండాలి ఆ ప్రకటన ఇచ్చినదెవరో పత్రిక యాజమాన్యం చెప్పలేదు. ఆ తరువాత ఒక వివరణను జారీ చేసింది.[112][113] కాశ్మీరీలందరూ ఇస్లామిక నిబంధనలను ఖచ్చితంగా పాటించాలని[115] బెదిరింపు సందేశాలతో గోడలపై పోస్టర్లు వెలిసాయి. ఇందులో ఇస్లామిక దుస్తుల నియమావళిని పాటించడం, మద్యంపై, సినిమాహాళ్లపై, వీడియో పార్లర్‌లపై నిషేధం,[116] మహిళలపై కఠినమైన ఆంక్షలు ఉన్నాయి.[117] కలాష్నికోవ్‌లతో ముసుగు ధరించిన గుర్తు తెలియని వ్యక్తులు తమ గడియారాల్లో సమయాన్ని పాకిస్తాన్ ప్రామాణిక సమయాన్ని పెట్టుకొమ్మని ప్రజలను వత్తిడి చేశారు. ఇస్లామిక పాలనకు చిహ్నంగా కార్యాలయాల భవనాలు, దుకాణాలు, సంస్థలకు ఆకుపచ్చ రంగులు వేసారు.[114][118] కాశ్మీరీ హిందువుల దుకాణాలు, కర్మాగారాలు, దేవాలయాలు, ఇళ్లను తగులబెట్టారు లేదా ధ్వంసం చేశారు. కాశ్మీర్‌ను వెంటనే వదిలి వెళ్ళిపోవాలని హిందువుల ఇళ్ళ తలుపులపై బెదిరింపు పోస్టర్లు అంటించారు.[114][119] జనవరి 18 - 19 అర్థరాత్రి సమయంలో, కాశ్మీర్ లోయలో ఒక కరెంటు తీసేసారు. అక్కడ మసీదులలో మినహా అన్నిచోట్లా విద్యుత్తుని నిలిపివేసారు. కాశ్మీరీ హిందువులను ఏరివేయాలని కోరుతూ మసీదు నుండి విభజనాత్మక, ఉద్రేకపూరిత సందేశాలను ప్రసారం చేసింది.[120][121]

జనవరి 21న, జగ్‌మోహన్ గవర్నర్‌గా బాధ్యతలు స్వీకరించిన రెండు రోజుల తర్వాత, శ్రీనగర్‌లో గావ్‌కాడల్ మారణకాండ జరిగింది. నిరసనకారులపై భద్రతా దళాలు కాల్పులు జరిపడంతో కనీసం 50 మంది మరణించారు. ఈ సంఘటనలు గందరగోళానికి దారితీశాయి. లోయ కల్లోలితమైంది. తుపాకీలు పట్టుకుని నినాదాలు చేస్తూ జనం వీధులలో తిరగడం ప్రారంభించారు. హింసాత్మక సంఘటనల వార్తలు వస్తూనే ఉన్నాయి. రాత్రి ప్రాణాలతో బయటపడిన చాలా మంది హిందువులు లోయ నుండి పారిపోయి తమ ప్రాణాలను కాపాడుకున్నారు.[122][123][101]

జనవరి 25న, రావల్‌పోరా కాల్పుల ఘటన జరిగింది. ఇందులో నలుగురు భారత వైమానిక దళ సిబ్బంది - స్క్వాడ్రన్ లీడర్ రవి ఖన్నా, కార్పోరల్ DB సింగ్, కార్పోరల్ ఉదయ్ శంకర్, ఎయిర్‌మెన్ ఆజాద్ అహ్మద్‌లు మరణించారు. 10 మంది ఇతర IAF సిబ్బంది గాయపడ్డారు. ఉదయం వారిని తీసుకెళ్ళే వాహనం కోసం బస్ స్టాండులో వేచి ఉండగా వారిపై ఈ దాడి జరిగింది. ఉగ్రవాదులు దాదాపు 40 రౌండ్ల కాల్పులు జరిపారు. స్పష్టంగా 2 నుండి 3 ఆటోమేటిక్ ఆయుధాలు, ఒక సెమీ ఆటోమేటిక్ పిస్టల్‌తో ఈ కాల్పులు జరిపారు. 7 గురు సాయుధ కానిస్టేబుళ్లు, ఒక హెడ్ కానిస్టేబుల్‌తో కూడిన జమ్మూ కాశ్మీర్ ఆర్మ్‌డ్ పోలీస్ పోస్టు సమీపంలోనే ఉన్నప్పటికీ వాళ్ళు స్పందించలేదు. జమ్మూ కాశ్మీర్ లిబరేషన్ ఫ్రంట్ (JKLF), ముఖ్యంగా దాని నాయకుడు యాసిన్ మాలిక్ ఈ హత్యలు చేసినట్లు ఆరోపణలు వచ్చాయి. ఇలాంటి సంఘటనలు కాశ్మీర్ నుండి హిందువుల వలసలను మరింత వేగవంతం చేశాయి.[124][125][126][127]

అనంతర పరిణామాలు

[మార్చు]

కాశ్మీరీ హిందువుల వలసల తర్వాత కాశ్మీర్‌లో ఉగ్రవాదం పెరిగింది. ఉగ్రవాదులు కాశ్మీరీ హిందువుల ఆస్తులను లక్ష్యంగా చేసుకున్నారు.[128][129] భారత హోం మంత్రిత్వ శాఖ డేటా ప్రకారం, 1991 నుండి 2005 వరకు 1,406 హిందూ పౌరులు మరణించారు.[14] జమ్మూ కాశ్మీర్ ప్రభుత్వం 1989 - 2004 మధ్య కాలంలో 219 మంది హిందూ పండిట్ కమ్యూనిటీ సభ్యులు చంపబడ్డారని ఆ తర్వాత ఎవరూ చంపబడలేదనీ చెప్పింది.[16][130] కాశ్మీర్‌లోని హిందువుల స్థానిక సంస్థ, కాశ్మీర్ పండిట్ సంఘర్ష్ సమితి (KPSS) 2008 - 2009 సంవత్సరాల్లో ఒక సర్వేను నిర్వహించి, 1990 నుండి 2011 వరకు 399 మంది కాశ్మీరీ హిందువులను ఉగ్రవాదులు చంపేసారనీ వారిలో 75% మందిని మొదటి సంవత్సరంలోనే చంపారని పేర్కొంది. కాశ్మీరీ ఉగ్రవాదులు, గత 20 సంవత్సరాలలో, లోయలో, దాదాపు 650 మంది హిందువులను చంపేసారు.[131][132]

వలసలకు ప్రతిస్పందనగా, కాశ్మీర్ నుండి పారిపోయిన హిందువులకు ప్రాతినిధ్యం వహించే రాజకీయ సమూహం పనూన్ కాశ్మీర్ అనే సంస్థను ఏర్పరచింది. 1991 చివరలో, ఈ సంస్థ మార్గదర్శన్ తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది, ఇది కాశ్మీర్ డివిజన్, పనూన్ కాశ్మీర్‌లో ప్రత్యేక కేంద్రపాలిత ప్రాంతం ఏర్పాటు చెయ్యాల్సిన ఆవశ్యకతను పేర్కొంది. పనూన్ కాశ్మీర్ కాశ్మీరీ హిందువులకు మాతృభూమిగా ఉంటుంది. చెల్లాచెదురైన కాశ్మీరీ పండిట్లకు పునరావాసం కల్పిస్తుంది అని కూడా చెప్పింది.[133]

2009లో అమెరికా లోని ఓరెగాన్ లెజిస్లేటివ్ అసెంబ్లీ, ఇస్లామిక్ రాజ్యాన్ని స్థాపించే ఉద్దేశంతో ఉగ్రవాదులు జమ్మూ కాశ్మీర్‌లోని ముస్లిమేతర మైనారిటీలపై చేసిన హింసను గుర్తించి, 2007 సెప్టెంబరు 14 ను అమరవీరుల దినోత్సవంగా గుర్తించింది.[134]

కాశ్మీరీ హిందువులు లోయకు తిరిగి వెళ్ళేందుకు పోరాడుతూనే ఉన్నారు. వారిలో చాలా మంది శరణార్థులుగా జీవిస్తున్నారు.[135] పరిస్థితి మెరుగుపడిన తర్వాత బహిష్కృత సంఘం తిరిగి రావాలని ఆశించింది. లోయలో పరిస్థితి అస్థిరంగా ఉంది. తమ ప్రాణాలకు ప్రమాదం వాటిల్లుతుందనే భయంతో చాలా మంది వెళ్ళలేదు. వలస పోయాక చాలా మంది తమ ఆస్తులను కోల్పోయారు, తిరిగి వెళ్లి వాటిని విక్రయించలేరు. వారి కాందిశీక స్థితి వలన చదువులో వారు వెనకబడి పోయారు. చాలా హిందూ కుటుంబాలు తమ పిల్లలను మంచి గుర్తింపు ఉన్న ప్రభుత్వ పాఠశాలల్లో చదివించలేకపోయాయి. ఇంకా, చాలా మంది హిందువులు ప్రధానంగా ముస్లిం రాష్ట్ర బ్యూరోక్రాట్ల సంస్థాగత వివక్షను ఎదుర్కొన్నారు. శరణార్థి శిబిరాల్లోని తాత్కాలిక పాఠశాలలు, కళాశాలలు సరిపడినన్ని లేవు, హిందూ పిల్లలకు చదువుకోవడం కష్టంగా మారింది. వారు జమ్మూ విశ్వవిద్యాలయంలోని పిజి కాలేజీలలో చేరలేకపోవడంతో వారు ఉన్నత విద్యలో కూడా వెనకబడ్డారు. కాశ్మీర్ లోయలోని ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లలో చేరడమనేది అసలు సాధ్యమే కాదు.[136]

బుర్హాన్ వనీ హత్య తర్వాత 2016 లో జరిగిన కాశ్మీర్ అశాంతి సమయంలో, కాశ్మీర్‌లో కాశ్మీరీ హిందువులు ఉన్న ట్రాన్సిట్ క్యాంపులపై రౌడీ మూకలు దాడి చేశాయి.[137] దాడుల కారణంగా దాదాపు 200–300 మంది కాశ్మీరీ హిందూ ఉద్యోగులు జులై 12న రాత్రి సమయంలో రవాణా శిబిరాల నుండి పారిపోయారు. తమ శిబిరంపై దాడులకు ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా నిరసనలు నిర్వహించి, కాశ్మీర్ లోయలోని కాశ్మీరీ హిందూ ఉద్యోగులందరినీ వెంటనే ఖాళీ చేయించాలని డిమాండ్ చేశారు. అశాంతి సమయంలో కమ్యూనిటీకి చెందిన 1300 మంది ప్రభుత్వ ఉద్యోగులు ఈ ప్రాంతం నుండి పారిపోయారు.[138][139][140] హిందువులు కాశ్మీర్‌ను విడిచిపెట్టి వెళ్లిపోవాలని లేదంటే చంపేస్తామనీ బెదిరించే పోస్టర్‌లను కూడా ఉగ్రవాద సంస్థ లష్కరే తోయిబా పుల్వామాలోని ట్రాన్సిట్ క్యాంపుల దగ్గర అంటించింది.[141][142]

రూట్స్ ఆఫ్ కాశ్మీర్ అనే సంస్థ 2017లో కాశ్మీరీ హిందువులపై 700 పైచిలుకు హత్యలు జరిగినట్లు ఆరోపించిన 215 కేసులను తిరిగి తెరవాలని పిటిషన్ దాఖలు చేసింది, అయితే భారత సుప్రీంకోర్టు దాని అభ్యర్థనను తిరస్కరించింది.[143] జాతి ప్రక్షాళనపైన, నేరాలపైనా దర్యాప్తు చేసేందుకు "ప్రత్యేక నేరాల ట్రిబ్యునల్" ఏర్పాటు చేయాలని వారు డిమాండ్ చేశారు. ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలకు దరఖాస్తు చేసుకోలేని నిర్వాసిత కాశ్మీరీ హిందువులకు ఒకేసారి పరిహారం చెల్లించాలని డిమాండ్ చేశారు.[144]

పునరావాసం

[మార్చు]

భారత ప్రభుత్వం హిందువులకు పునరావాసం కల్పించడానికి ప్రయత్నించింది. వేర్పాటువాదులు కూడా హిందువులను తిరిగి కాశ్మీర్‌కు రమ్మని ఆహ్వానించారు.[145]

2016 నాటికి, మొత్తం 1,800 మంది కాశ్మీరీ హిందూ యువకులు లోయకు తిరిగి వచ్చారు. 2008 లో యూపీఏ ప్రభుత్వం 1,168 కోట్ల ప్యాకేజీని ఇచ్చింది. అయితే, యూత్ ఆల్ ఇండియా కాశ్మీరీ సమాజ్ అధ్యక్షుడు RK భట్, ఈ ప్యాకేజీ కేవలం కంటితుడుపు మాత్రమేనని విమర్శించాడు. చాలా మంది యువకులు ఇరుకైన షెడ్‌ల లోనో, అద్దె ఇళ్ల లోనో నివసిస్తున్నారని చెప్పాడు. 2010 నుంచి ఇప్పటి వరకు 4 వేల పోస్టులు ఖాళీగా ఉన్నాయని, బీజేపీ ప్రభుత్వం పడికట్టు పదాలనే మళ్లీ మళ్ళీ వల్లిస్తోందని, వారికి సాయం చేయడంలో దానికి నిబద్ధత లేదనీ ఆరోపించాడు. ‘కాష్ కాశ్మీర్’ అనే ఓ నాటకంలో ప్రభుత్వ ఉదాసీనతనూ, కాశ్మీరీ హిందువుల బాధలనూ ఎత్తిచూపారు.[146] జర్నలిస్ట్ రాహుల్ పండిత ఒక జ్ఞాపకంలో వ్రాసినట్లుగా ఇటువంటి ప్రయత్నాలకు, వాదనలకూ రాజకీయ సంకల్పం లేదు.[147]

జనవరి 19న NDTVకి ఇచ్చిన ఇంటర్వ్యూలో ఫరూఖ్ అబ్దుల్లా, వెనక్కి రావాల్సిన బాధ్యత కాశ్మీరీ హిందువులదేనని, అలా చేయమని ఎవరూ వారిని వేడుకోరనీ చెప్పి వివాదం సృష్టించాడు. అతని వ్యాఖ్యలపై కాశ్మీరీ హిందూ రచయితలు నీరూ కౌల్, సిద్ధార్థ గిగూ, కాంగ్రెస్ ఎంపీ శశి థరూర్, లెఫ్టినెంట్ జనరల్ సయ్యద్ అటా హస్నైన్ (రిటైర్డ్.) ల నుండి విమర్శలను ఎదుర్కొన్నాడు. అలాగే 1996 లో తాను ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్న సమయంలో తిరిగి రావాలని కోరానని, అందుకు వారు నిరాకరించారనీ అతను చెప్పాడు. జనవరి 23 న తన వ్యాఖ్యలను పునరుద్ఘాటిస్తూ, వారు తిరిగి రావాల్సిన సమయం ఆసన్నమైందని అన్నాడు.[148][149][150]

కాశ్మీరీ హిందువులకు ప్రత్యేక టౌన్‌షిప్‌లు ఉండాలనే అంశం కాశ్మీర్ లోయలో వివాదానికి మూలంగా ఉంది. ఇస్లాంవాదులు, వేర్పాటువాదులు, ప్రధాన స్రవంతి రాజకీయ పార్టీలు అన్నీ దీన్ని వ్యతిరేకించాయి.[151] హిజ్బుల్ ముజాహిదీన్ ఉగ్రవాది, బుర్హాన్ ముజఫర్ వనీ, ముస్లిమేతర సమాజ పునరావాసం కోసం నిర్మించాలనుకున్న "హిందూ కాంపోజిట్ టౌన్‌షిప్‌ల"పై దాడి చేస్తామని బెదిరించాడు. 6 నిమిషాల నిడివి గల వీడియో క్లిప్‌లో వానీ, పునరావాస పథకాన్ని ఇజ్రాయెలీ డిజైన్‌లను పోలి ఉన్నట్లు చెప్పాడు.[152] అయితే, బుర్హాన్ వనీ కాశ్మీరీ హిందువులు తిరిగి రావాలని స్వాగతించాడు. వారికి రక్షణ కల్పిస్తామని హామీ ఇచ్చాడు. అమర్‌నాథ్ యాత్ర సురక్షితంగా జరగనిస్తామని హామీ ఇచ్చాడు.[153] బుర్హాన్ వనీని ఉగ్రవాదులు చంపేసినపుడు లోయలో నివసిస్తున్న కాశ్మీరీ హిందువులు కూడా అతమ్ని మృతికి సంతాపం తెలిపారు.[154] హిజ్బుల్ ముజాహిదీన్‌లో బుర్హాన్ వనీ వారసుడినని చెప్పుకునే జకీర్ రషీద్ భట్ కూడా కాశ్మీరీ హిందువులను వెనక్కి రమ్మని కోరాడు. వారికి రక్షణ కల్పిస్తామని చెప్పాడు.[155][156]

2010 లో జమ్మూ కాశ్మీర్ ప్రభుత్వం, 3,445 మంది వ్యక్తులతో కూడిన 808 హిందువుల కుటుంబాలు ఇప్పటికీ లోయలో నివసిస్తున్నాయనీ, ఇతరులను అక్కడికి తిరిగి వచ్చేలా ప్రోత్సహించడానికి చేపట్టిన ఆర్థిక తదితర ప్రోత్సాహకాలు విఫలమయ్యాయని పేర్కొంది.[16] 2017 అక్టోబరులో J&K మైగ్రెంట్స్ (స్పెషల్ డ్రైవ్) రిక్రూట్‌మెంట్ రూల్స్, 2009కి సవరణతో లోయ నుండి వలస వెళ్లని హిందువులకు కూడా వర్తించేలా ఉపాధి ప్యాకేజీని విస్తరించారు.[157] భారత ప్రభుత్వం కాశ్మీర్ నుండి వలస పోయిన విద్యార్థులకు విద్యా సౌకర్యం కల్పించే అంశాన్ని చేపట్టింది. దేశవ్యాప్తంగా వివిధ కేంద్రీయ విద్యాలయాలు, ప్రధాన విద్యాసంస్థలు & విశ్వవిద్యాలయాలలో ప్రవేశాలు పొందేందుకు వారికి సహాయం చేసింది.

ఇవి కూడా చూడండి

[మార్చు]

గమనికలు

[మార్చు]
  1. ↑ Still another estimates it to be 190,000 of a total population of 200,000.[10] The CIA Factbook estimated the number to be 300,000.[11]
  2. ↑ Oxford English Dictionary Online defines exodus as – "The departure or going out, usually of a body of persons from a country for the purpose of settling elsewhere. Cf. 'emigration n. 2': The departure of persons from one country, usually their native land, to settle permanently in another.[18]
  3. ↑ Kashmiri Pandits are not considered "refugees" as they have not crossed an international border. Many Pandits would like to be considered Internally Displaced Persons (IDPs), but the Indian government has denied them that status, fearing international involvement in Kashmir, which it considers to be its internal affair. The Indian government considers Kashmiri Pandits to be 'migrants.'[19][20]
  4. ↑ Kashmiri Pandits are not considered "refugees" as they have not crossed an international border. Many would like to be considered Internally Displaced Persons (IDPs), but the Indian government has denied them that status, fearing international involvement in Kashmir, which it considers to be its internal affairs. The Indian government considers Kashmiri Pandits to be 'migrants.'
  5. ↑ According to several scholars, approximately 90,000–100,000 Pandits of an estimated population of 120,000–140,000 left in early 1990.[1][2] Other scholars have suggested a higher figure of approximately 150,000 for the exodus.[9][74]
  6. ↑ Alexander Evans estimates 228 Pandit civilian fatalities, or 388 if the deaths of officials are included, but considers the higher figure of 700 to be gravely undependable[15] The 20-year Hindu civilian fatalities following 1990 have been reported by scholars quoting Kashmiri Pandit organizations within the Kashmir valley to be 650, the tally including those who were suspected by the militants to have been Indian intelligence agents.[75]
  7. ↑ Other sources claim that he changed 2,500 place names.[81]

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; combined-1-early1990 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; combined-2-early1990 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  3. ↑ Bose, Sumantra (2021), Kashmir at the Crossroads: Inside a 21st-century conflict, New Haven and London: Yale University Press, p. 373, ISBN 978-0-300-25687-1, Some Pandits constituted a privileged class under the princely state (1846–1947). When insurrection engulfed the Valley in early 1990, approximately 120,000 Pandits lived in the Valley, making up about 3 per cent of the Valley's population. In February–March 1990, the bulk of the Pandits (about 90,000–100,000 people) left the Valley for safety amid incidents of intimidation and sporadic killings of prominent members of the community by Kashmiri Muslim militants; most moved to the southern, Hindu-majority Indian J&K city of Jammu or to Delhi.
  4. ↑ Kapur, S. Paul (2007), Dangerous Deterrent: Nuclear Proliferation and Conflict in South Asia, Stanford University Press, pp. 102–103, ISBN 978-0-8047-5549-8, When the Kashmir insurgency began, roughly 130,000 to 140,000 Kashmiri Pandits, who are Hindus, lived in Kashmir Valley. By early 1990, in the face of some targeted anti-Pandit attacks and rising overall violence in the region, approximately 100,000 Pandits had fled the valley, many of them ending up in refugee camps in southern Kashmir.
  5. ↑ Rai, Mridu (2021), "Narratives from exile: Kashmiri Pandits and their construction of the past", in Bose, Sugata; Jalal, Ayesha (eds.), Kashmir and the Future of South Asia, Routledge Contemporary South Asia Series, Routledge, pp. 91–115, 106, ISBN 9781000318845, Beginning in January 1990, such large numbers of Kashmiri Pandits – the community of Hindus native to the valley of Kashmir – left their homeland and so precipitously that some have termed their departure an exodus. Indeed, within a few months, nearly 100,000 of the 140,000-strong community had left for neighbouring Jammu, Delhi, and other parts of India and the world. One immediate impetus for this departure in such dramatically large numbers was the inauguration in 1989 of a popularly backed armed Kashmiri insurgency against Indian rule. This insurrection drew support mostly from the Valley's Muslim population. By 2011, the numbers of Pandits remaining in the Valley had dwindled to between 2,700 and 3,400, according to different estimates. An insignificant number have returned.
  6. ↑ Metcalf, Barbara D.; Metcalf, Thomas R. (2012), A Concise History of Modern India, Cambridge Concise Histories (3 ed.), Cambridge and New York: Cambridge University Press, pp. 308–309, ISBN 978-1-107-02649-0, The imposition of leaders chosen by the centre, with the manipulation of local elections, and the denial of what Kashmiris felt was a promised autonomy boiled over at last in the militancy of the Jammu and Kashmir Liberation Front, a movement devoted to political, not religious, objectives. The Hindu Pandits, a small but influential elite community who had secured a favorable position, first under the maharajas and then under the successive Congress governments, and who propagated a distinctive Kashmiri culture that linked them to India, felt under siege as the uprising gathered force. Upwards of 100,000 of them left the state during the early 1990s; their cause was quickly taken up by the Hindu right. As the government sought to locate 'suspects' and weed out Pakistani 'infiltrators', the entire population was subjected to a fierce repression. By the end of the 1990s, the Indian military presence had escalated to approximately one soldier or paramilitary policeman for every five Kashmiris, and some 30,000 people had died in the conflict.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Braithwaite, John; D'Costa, Bina (2018), "Recognizing cascades in India and Kashmir", Cacades of violence:War, Crime and Peacebuilding Across South Asia, Australian National University Press, ISBN 9781760461898, ... when the violence surged in early 1990, more than 100,000 Hindus of the valley—known as Kashmiri Pandits—fled their homes, with at least 30 killed in the process. ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; "braithewaite-dcosta" అనే పేరును విభిన్న కంటెంటుతో అనేక సార్లు నిర్వచించారు
  8. ↑ 8.0 8.1 Evans 2002
  9. ↑ 9.0 9.1 Talbot, Ian; Singh, Gurharpal (2009), The Partition of India, New Approaches to Asian History, Cambridge University Press, pp. 136–137, ISBN 9780521672566, Between 1990 and 1995, 25,000 people were killed in Kashmir, almost two-thirds by Indian armed forces. Kashmirs put the figure at 50,000. In addition, 150,000 Kashmiri Hindus fled the valley to settle in the Hindu-majority region of Jammu.
  10. ↑ Madan 2008, p. 25
  11. ↑ "South Asia. India". The World Factbook – Central Intelligence Agency. 21 December 2021.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Bose, Sumantra (2021), Kashmir at the Crossroads, Inside a 21st-Century Conflict., Yale University Press, p. 92, ISBN 978-0-300-25687-1, On 15 March 1990, by which time the Pandit exodus from the Valley was substantially complete, the All-India Kashmiri Pandit Conference, a community organisation, stated that thirty-two Pandits had been killed by militants since the previous autumn.
  13. ↑ Joshi, Manoj (1999), The Lost Rebellion, Penguin Books, p. 65, ISBN 978-0-14-027846-0, By the middle of the year some eighty persons had been killed ..., and the fear ... had its effect from the very first killings. Beginning in February, the pandits began streaming out of the valley, and by June some 58,000 families had relocated to camps in Jammu and Delhi.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 Swami 2007, p. 175.
  15. ↑ 15.0 15.1 Evans 2002, pp. 19–37, 23: "The Indian government figures are set out in its Profile of Terrorist Violence in Jammu & Kashmir (New Delhi: Ministry of Home Affairs, March 1998). Between 1988 and 1991, the government claims 228 Hindu civilians were killed. Even if the bulk of government officials and politicians killed over the same period were Hindus and this is added, this figure would increase by a further maximum of 160. Hence the figure of 700 appears deeply unreliable."
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 "Front Page : "219 Kashmiri Pandits killed by militants since 1989"". The Hindu. 24 March 2010. Archived from the original on 25 March 2010.
  17. ↑ Manzar, Bashir (2013), "Kashmir: A Tale of Two Communities, Cloven", Economic and Political Weekly, XLVIII (30): 177–178, JSTOR 23528003, Official records suggest that 219 Kashmiri Pandits had been killed by militants since 1989.
  18. ↑ ""Exodus, n."", Oxford English Dictionary Online, Oxford University Press, 2021
  19. ↑ Duschinski, Haley (2014), "Community Identity of Kashmiri Hindus in the United States", Emerging Voices: Experiences of Underrepresented Asian Americans, Rutgers University Press, p. 132, Another key point of contention is the community's status as migrants. Kashmiri Hindus are not considered refugees because they have not crossed an international border to seek sanctuary in another country. This means that they are not covered by a well-defined body of international laws and conventions. They would like to be considered Internally Displaced Persons (IDPs) because they believe that this designation would give them some leverage to assert their basic rights in their dealings with the Indian state. The government of India refuses to grant them IDP status because it does not want to facilitate international involvement in its internal affairs.<<Footnote 22>> According to this logic, legally classifying the displaced Kashmiri Hindus as IDPs might attract international attention, initiate third-party involvement in the conflict, and prompt international scrutiny of the government's handling of the Kashmir situation. Kashmiri Hindus are thus classified as migrants, meaning that international agencies such as the UN High Commission for Refugees (UNHCR) and the International Committee of the Red Cross (ICRC) do not play a role in their situation. Kashmiri Hindus vehemently dispute their classification as migrants because they believe that it carries the connotation that they have left their homeland of their own will, and are able to return freely, without threat of harm.
  20. ↑ Duschinski, Haley (2014), "Community Identity of Kashmiri Hindus in the United States", Emerging Voices: Experiences of Underrepresented Asian Americans, Rutgers University Press, p. 141, –<<Footnote 22>>: In 1995, the Kashmiri Samiti Delhi issued a petition to the National Human Rights Commission (NHRC) demanding that authorities extend to the Kashmiri Pandit community facilities and rights—such as nonrefoulement, humanitarian assistance, and the right to seek asylum—on the basis of their internal displacement. The petition also demanded that the government implement the recommendations of the representative of the UN secretary-general on IDPs and invited the NHRC to meet representatives of the displaced community. The NHRC issued a notice to the state government to respond to the petition. The government, in its response to the NHRC, argued that the Kashmiri Pandits are appropriately described as "migrants" since the word favors the community's return when the situation becomes more conducive. After reviewing the petition and the government's response to it. the NHRC indicated that the Kashmiri Pandits did not meet the typical definition of IDPs in light of the government's benevolent attitude toward them.
  21. ↑ Bose, Sumantra (2021), Kashmir at the Crossroads, Inside a 21st-Century Conflict., Yale University Press, p. 92, ISBN 978-0-300-25687-1, On 15 March 1990, by which time the Pandit exodus from the Valley was substantially complete, the All-India Kashmiri Pandit Conference, a community organisation, stated that thirty-two Pandits had been killed by militants since the previous autumn.
  22. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; combined-secular-1 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  23. ↑ 23.0 23.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; secular-combined అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  24. ↑ 24.0 24.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; gangulys అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  25. ↑ Evans 2002
  26. ↑ Hussain, Shahla (2018), "Kashmiri Visions of Freedom", Kashmir: History, Politics, Representation, Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 89–112, 105, ISBN 9781107181977, The rhetoric of aazadi did not hold the same appeal for the minority community. The rise of insurgency in the region created a difficult situation for the Kashmiri Hindu community, which had always taken pride in their Indian identity.
  27. ↑ Hussain, Shahla (2018), "Kashmiri Visions of Freedom", Kashmir: History, Politics, Representation, Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 89–112, 105, ISBN 9781107181977, The community felt threatened when Kashmiri Muslims under the flag of aazadi openly raised anti-India slogans. The 1989 targeted killings of Kashmiri Hindus who the insurgents believed were acting as Indian intelligence agents heightened those insecurities.
  28. ↑ Evans 2002
  29. ↑ Hussain, Shahla (2018), "Kashmiri Visions of Freedom", Kashmir: History, Politics, Representation, Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 89–112, 105, ISBN 9781107181977, In the winter of 1990, the community felt compelled to mass-migrate to Jammu, as the state governor was adamant that in the given circumstances he would not be able to offer protection to the widely dispersed Hindu community. This event created unbridgeable differences between the majority and the minority; each perceived aazadi in a different light.
  30. ↑ Evans 2002
  31. ↑ Bose, Sumantra (2021), Kashmir at the Crossroads: Inside a 21st-century conflict, New Haven and London: Yale University Press, p. 122, ISBN 978-0-300-25687-1, In 1991 the Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS), the movement's parent organisation, published a book titled Genocide of Hindus in Kashmir.<Footnote 38: Rashtriya Swayamsevak Sangh, Genocide of Hindus in Kashmir (Delhi: Suruchi Prakashan, 1991).> It claimed among many other things that at least forty Hindu temples in the Kashmir Valley had been desecrated and destroyed by Muslim militants. In February 1993 journalists from India's leading newsmagazine sallied forth from Delhi to the Valley, armed with a list of twenty-three demolished temples supplied by the national headquarters of the BJP, the movement's political party. They found that twenty-one of the twenty-three temples were intact. They reported that 'even in villages where only one or two Pandit families are left, the temples are safe . . . even in villages full of militants. The Pandit families have become custodians of the temples, encouraged by their Muslim neighbours to regularly offer prayers.' Two temples had sustained minor damage during unrest after a huge, organised Hindu nationalist mob razed a sixteenth-century mosque in the north Indian town of Ayodhya on 6 December 1992.<Footnote 39: India Today, 28 February 1993, pp.22–25>
  32. ↑ Bhatia, Mohita (2020), Rethinking Conflict at the Margins: Dalits and Borderland Hindus in Jammu and Kashmir, Cambridge, UK and New York: Cambridge University Press, pp. 123–124, ISBN 978-1-108-83602-9, The dominant politics of Jammu representing 'Hindus' as a homogeneous block includes Padits in the wider 'Hindu' category. It often uses extremely aggressive terms such as 'genocide' or 'ethnic cleansing' to explain their migration and places them in opposition to Kashmiri Muslims. The BJP has appropriated the miseries of Pandits to expand their 'Hindu' constituency and projects them as victims who have been driven out from their homeland by militants and Kashmiri Muslims.
  33. ↑ Rai, Mridu (2021), "Narratives from exile: Kashmiri Pandits and their construction of the past", in Bose, Sugata; Jalal, Ayesha (eds.), Kashmir and the Future of South Asia, Routledge Contemporary South Asia Series, Routledge, pp. 91–115, 106, ISBN 9781000318845, Among those who stayed on is Sanjay Tickoo who heads the Kashmiri Pandit Sangharsh Samiti (Committee for the Kashmiri Pandits' Struggle). He had experienced the same threats as the Pandits who left. Yet, though admitting 'intimidation and violence' directed at Pandits and four massacres since 1990, he rejects as 'propaganda' stories of genocide or mass murder that Pandit organizations outside the Valley have circulated.
  34. ↑ Hussain, Shahla (2021), Kashmir in the Aftermath of the Partition, Cambridge University Press, pp. 320, 321, ISBN 9781108901130, The Counter-narrative of Aazadi: Kashmiri Hindus and Displacement of the Homeland (p. 320) The minority Hindu community of the Valley, which had always presented itself as a group of true Indian patriots wedded to their Indian identity, now found itself in an extreme dilemma as the tehreek-i-aazadi threatened their security. The community felt safer as a part of Hindu-majority India, as it feared political domination in Muslim-majority Kashmir. It had thus often opposed Kashmiri Muslim calls for self-determination, equating this with anti-nationalism.
  35. ↑ Bose, Sumantra (2021), Kashmir at the Crossroads, Inside a 21st-Century Conflict, Yale University Press, pp. 119–120, JKLF's series of targeted assassinations that began in August 1989 (see Chapter 1) included a number of prominent Pandits. Tika Lal Taploo, the president of the Hindu nationalist BJP's Kashmir Valley unit, was killed in September 1989, followed in November by Neelkanth Ganjoo, the judge who had sentenced the JKLF pioneer Maqbool Butt to death in 1968 (the execution was carried out in 1984). As the Valley descended into mayhem in early 1990, Lassa Koul, the Pandit director of the Srinagar station of India's state-run television, was killed on 13 February 1990 by JKLF gunmen. The murders of such high-profile members of the community may have spread a wave of fear among Pandits at large.
  36. ↑ Snedden, Christopher (2021), Independent Kashmir: An Incomplete Aspiration, Manchester University Press, p. 132, ISBN 9781526156150, Some other slogans were clearly directed against pro-India Kashmiri Pandits. ... by the end of January 1990, loudspeakers in Srinagar mosques were broadcasting slogans like 'Kafiron Kashmir chhod do [Infidels, leave our Kashmir]
  37. ↑ Zutshi, Chitralekha (8 November 2017). Kashmir: History, Politics, Representation. Cambridge University Press. p. 230. ISBN 978-1-108-40210-1. Anti-Hindu announcements in neighbourhood mosques, such as, 'Kashmir kiske liye? Mussalman ke liye' (Kashmir is for whom? For the Muslim), resulted in a large, almost total exodus of most of the Valley's Hindu (Pandit) population.
  38. ↑ Hussain, Shahla (2021), Kashmir in the Aftermath of the Partition, Cambridge University Press, pp. 320, 321, ISBN 9781108901130, The polarized political positions that the two communities had adopted since 1947 reached a breaking point in the new political climate of the 1990s, when Kashmiri Muslims openly invoked anti-India slogans and demanded aazadi. As the new valorization of armed resistance gripped the region, targeted killings of prominent members of the Kashmiri Hindu community whom the JKLF insurgents believed to be Indian intelligence agents sent shivers down the spine of the minority community. Stories of Kashmiri Pandits, branded as "informers," and killed in their own homes or in their alleys, and survived by grieving wives and children, had a tremendous impact on the psyche of the minority community. Their fears were heightened as religious slogans merged with the cry for independence emerging from the mosques of Kashmir. Certain militant groups even wrote threatening letters to the Kashmiri Hindu community, asking them to leave the Valley.
  39. ↑ Evans 2002
  40. ↑ Datta 2017
  41. ↑ Evans 2002
  42. ↑ Verma, Saiba (2020), The Occupied Clinic: Militarism and Care in Kashmir, Duke University Press, p. 26, ISBN 9781478012511, Although Kashmiri Muslims did not support violence against religious minorities, the exodus of Kashmiri Pandits (who are Hindus) and their unresolved status continues to be a pain often "weaponized" by the Indian state to cast Kashmiris Muslims as Islamic radicals.
  43. ↑ Zutshi, Chitralekha (2019), Kashmir, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-099046-6, These developments subverted the popular nature of the insurgency, tarnishing the very real political grievances that underlay it with the brush of criminality and Islamic radicalism.
  44. ↑ Verma, Saiba (2020), The Occupied Clinic: Militarism and Care in Kashmir, Duke University Press, p. 62, ISBN 9781478012511, Soon after Jammu and Kashmir became a disturbed area in 1990, the change registered in the landscape. Armed forces occupied protected forests, temples, orchards, and gardens. Cricket grounds became desiccated ovals in the middle of the city. Historical sites became interrogation centers; cinemas became military bunkers. Counterinsurgency tactics, such as sieges, crackdowns, and cordon-and-search operations, transformed village after village. Checkpoints, roadblocks, and identity checks became everyday realities.
  45. ↑ Bhan, Mona; Duschinski, Haley; Zia, Ather (20 April 2018), "Introduction. 'Rebels of the Streets': Violence, Protest, and Freedom in Kashmir", in Duschinski, Haley; Bhan, Mona; Zia, Ather; Mahmood, Cynthia (eds.), Resisting Occupation in Kashmir, University of Pennsylvania Press, pp. 25–27, ISBN 9780812249781, . Their stories of departure are deeply contested; while many in Kashmir view their departure from Kashmir as Governor Jagmohan Malhotra' grand design to exterminate Muslims once Kashmir's Hindu minority had fled the valley, many Kashmiri Pandits track the onset of Kashmir's armed rebellion in 1989 to a new brand of Islamic extremism, which in their view posed a grave threat to Kashmir's Hindu minority (Duschinski 2008).
  46. ↑ Hussain, Shahla (2021), Kashmir in the Aftermath of the Partition, Cambridge University Press, pp. 320, 321, ISBN 9781108901130, In this violent and unstable atmosphere, rumors spread that the exodus of Kashmiri Hindus was the machinations of the state governor who planned to use unrestrained force to suppress Kashmiri Muslim resistance and thus viewed the presence of the Kashmiri Hindus in the neighborhoods as a hindrance to the army in quickly and efficiently carrying out its plan.'!" Many Kashmiri Muslims claimed to have "witnessed departing Pandits boarding vehicles organized by the state," and felt fearful about their own security. A senior Indian administrator, Wajahat Habibullah, posted in Kashmir at this critical juncture, denied the involvement of the government in a coordinated plan for Kashmiri Hindu departure. However, he emphasized that the state governor did little to stop the Pandits from leaving the Valley. Jagmohan remained adamant that he would not be able to offer protection to the Valley's widely dispersed Hindu community, and rejected Habibullah's suggestion to televise "the request of hundreds of Muslims to their Pandit compatriots not to leave the valley." Instead, the government reassured Pandits of their support in settling them in refugee camps in Jammu and paying the civil servants their salaries, if the community decided to leave
  47. ↑ Evans 2002
  48. ↑ Evans 2002
  49. ↑ Hussain, Shahla (2021), Kashmir in the Aftermath of the Partition, Cambridge University Press, p. 323, ISBN 9781108901130, Interestingly, themes of omission, anger, and betrayal are absent from the narratives of those Kashmiri Pandits who stayed in the Valley and refused to (p. 323) migrate. Even though life was extremely difficult without the support of their own community, their stories emphasize human relationships that transgressed the religious divide, and highlighted the importance of building bridges between communities. Pandits' experience of displacement varied depending on their class status. While the urban elite found jobs in other parts of India, lower-middle-class Hindus, especially those from rural Kashmir, suffered the most, many living in abject poverty. The local communities into which they migrated saw their presence as a burden, generating ethnic tensions between the "refugees" and the host community.' Adding to the tension, Kashmiri Hindus from the Valley, mostly Brahmans, had their own social and religious practices that differed from the Hindus of Jammu. They wanted to retain their own cultural and linguistic traditions, which made it difficult for them to assimilate into Jammu society.
  50. ↑ Rai, Mridu (2021), "Narratives from exile: Kashmiri Pandits and their construction of the past", in Bose, Sugata; Jalal, Ayesha (eds.), Kashmir and the Future of South Asia, Routledge Contemporary South Asia Series, Routledge, pp. 91–115, 106, ISBN 9781000318845, According to the Indian home ministry's annual report for 2009–10, 20 years after the exodus, there were 57,863 Pandit refugee families, of whom 37,285 resided in Jammu, 19,338 in Delhi, and 1,240 in other parts of the country. Countless writers have described the miserable conditions of the Pandits living in camps, especially those who are still languishing in those established in and around Jammu. Unwelcomed by their host communities, entirely deprived of privacy and basic amenities, many succumbed to depression, ageing-related diseases, and a sense of desperate helplessness. Needless to say, there were some who fared better – those with wealth and older connections – but for those many others with none of these advantages, it was as being plunged with no safety net. Ever since 1990, Indian politicians promised much and delivered next to nothing for the camp-dwellers.
  51. ↑ Metcalf & Metcalf 2006
  52. ↑ Hussain, Shahla (2021), Kashmir in the Aftermath of the Partition, Cambridge University Press, p. 323, ISBN 9781108901130, The Pandits' situation was further complicated by the indifference of Indian political parties, especially the Congress and the 1989-90 National Front government.' Kashmiri Pandits perceived themselves as "true patriots" who had "sacrificed greatly for their devotion to the Indian nation." As such, they saw the inability of the state to provide support in exile as a moral failure and a betrayal. This vacuum was filled by Hindu rightist groups, who, while advocating for Kashmiri Pandits, preyed on their insecurities and further alienated them from Kashmiri Muslims.
  53. ↑ Hussain, Shahla (2021), Kashmir in the Aftermath of the Partition, Cambridge University Press, p. 323, ISBN 9781108901130, Some Kashmiri Pandits adopted a radical approach and organized the "Panun Kashmir" (Our Own Kashmir) movement, demanding a homeland carved out from the Valley. Panun Kashmir claimed that the entire Valley had originally been inhabited by Hindus, giving them a right to it in the present. The movement argued that to prevent the total disintegration of India, Kashmiri Pandits "who have been driven out of Kashmir in the past" or "who were forced to leave on account of the terrorist violence in Kashmir" should be given their own separate homeland in the Valley. The movement's slogan was "Save Kashmiri Pandits, Save Kashmir, and Save India. Kashmiri Hindus, according to its leaders, had borne the cross of Indian secularism for several decades and their presence had played a major role in the restoration of the Indian claim on Kashmir. The organization warned India that restoring any form of autonomy to the state would indirectly mean conceding the creation of an Islamic state. As historian Mridu (p. 324) Rai has argued, ironically, while "Panun Kashmir opposes demands for Aazadi as an illegitimate demand of Islamist separatists, their own territorial claims are no less separatist." The exclusionary nature of their organization was immediately visible from their maps, which depicted a Valley denuded of Muslim religious sites. As Rai argues, maps such as Panun Kashmir's are "fashioned to enable easy pleating into that of India, the status quo power in the Valley."
  54. ↑ Bhan, Mona; Duschinski, Haley; Zia, Ather (2018), "Introduction. 'Rebels of the Streets': Violence, Protest, and Freedom in Kashmir", in Duschinski, Haley; Bhan, Mona; Zia, Ather; Mahmood, Cynthia (eds.), Resisting Occupation in Kashmir, University of Pennsylvania Press, p. 26, ISBN 9780812249781, Since the mid-1990s, Kashmiri Pandits have become caught up in the nationalist movement more so than before, as the idea of return to homeland constitutes one of the main points in Modis BJP mandate. The manifesto emphasizes the BJP's long-standing commitment to the return of Kashmiri Pandits to "the land of their ancestors" with "full dignity, security and assured livelihood" (Bharatiya Janata Party 2014, 8). The recurring call for separate security zones for Kashmiri Pandits reveals the extent to which notions of security have become Hinduized in Kashmir. Community leaders of small but vocal and politically positioned groups such as Panun Kashmir, headquartered in Delhi and Bombay, have all along demanded a separate homeland for Kashmiri Pandits, carved out of the existing state of J&K. The BJP's return to power has reenergized such groups.
  55. ↑ Datta, Ankur (2023), "The Blank Space Between Nationalisms: Locating the Kashmiri Pandits in Liberal and Hindu Nationalist Politics in Relation to Kashmir and India", in Duschinski, Haley; Bhan, Mona; Robinson, Cabeiri deBergh (eds.), The Palgrave Handbook of New Directions in Kashmir Studies, London: Palgrave Macmillan, pp. 365–380, ISBN 978-3-031-28519-6, (page 370) This competitive aspect in asserting victimhood and dismissing suffering of other communities seems to undercut discussions. Muslims may deny Pandit assertions and Pandits may deny Muslim aspirations. Once political posturing is suspended, blame is withheld and dominant theories are kept aside, perhaps an understanding can be reached—an understanding that the displacement of the Kashmiri Pandits is marked by a sense of what Nishita Trisal (2020) refers to as an incomprehensible 'sense of loss and erasure.'
  56. ↑ Hussain, Shahla (2021), Kashmir in the Aftermath of the Partition, Cambridge University Press, p. 321, ISBN 9781108901130, Several displaced Kashmiri Pandits wrote autobiographies, novels, and poetry to record their experiences of violence and give their community an outlet to make sense of their forced "exile."
  57. ↑ "When will we finally return home, ask displaced Kashmiri Pandits". Firstpost. 19 January 2016.
  58. ↑ "Kashmiri Pandits recreate "exodus" through Jan 19 exhibition". The Hindustan Times. 18 January 2020.
  59. ↑ (a) "Kashmir, region Indian subcontinent", Encyclopædia Britannica, retrieved 15 August 2019 (subscription required) Quote: "Kashmir, region of the northwestern Indian subcontinent ... has been the subject of dispute between India and Pakistan since the partition of the Indian subcontinent in 1947. The northern and western portions are administered by Pakistan and comprise three areas: Azad Kashmir, Gilgit, and Baltistan, the last two being part of a territory called the Northern Areas. Administered by India are the southern and southeastern portions, which constitute the state of Jammu and Kashmir but are slated to be split into two union territories. China became active in the eastern area of Kashmir in the 1950s and has controlled the northeastern part of Ladakh (the easternmost portion of the region) since 1962."; (b) "Kashmir", Encyclopedia Americana, Scholastic Library Publishing, 2006, p. 328, ISBN 978-0-7172-0139-6 C. E Bosworth, University of Manchester Quote: "KASHMIR, kash'mer, the northernmost region of the Indian subcontinent, administered partly by India, partly by Pakistan, and partly by China. The region has been the subject of a bitter dispute between India and Pakistan since they became independent in 1947";
  60. ↑ Osmańczyk, Edmund Jan (2003), Encyclopedia of the United Nations and International Agreements: G to M, Taylor & Francis, pp. 1191–, ISBN 978-0-415-93922-5 Quote: "Jammu and Kashmir: Territory in northwestern India, subject to a dispute between India and Pakistan. It has borders with Pakistan and China."
  61. ↑ Byman, Daniel (2005), Deadly Connections: States that Sponsor Terrorism, Cambridge University Press, pp. 156–157, ISBN 978-0-521-83973-0, Before India's and Pakistan's independence from Britain in 1947, the territory of Jammu and Kashmir (hereinafter referred to only as Kashmir) was one of the 562 "princely states": entities that enjoyed a high degree of autonomy but swore fealty to the British Raj. The territory had three provinces: the Kashmir Valley, the most populated area, Jammu, and Ladakh. The Kashmir Valley is approximately 95 percent Sunni Muslim, while Jammu is split between Hindus and Muslims, and Ladakh is largely divided between Shi'a Muslims and Buddhists.
  62. ↑ Kanjwal, Hafsa (2023), Colonizing Kashmir: State-building under Indian Occupation, South Asia in Motion series, Stanford, California: Stanford University Press, ISBN 9781503635388, LCCN 2022044637, By the last British census before Partition, in 1941, Muslims constituted the majority of the entire princely state and were nearly 77 percent of the total population. Hindus comprised just over 20 percent of the total population. The Dogras' native region of Jammu had a population that was over 60 percent Muslim, and the remainder, Hindu. The Muslims of Jammu would later be ethnically cleansed in 1947, making Hindus the majority. The Kashmir Valley was majority Muslim (over 90 percent) and also had a small but significant Pandit, or Kashmiri Hindu, community (around 5 percent), as well as a smaller percentage of Sikhs. (page 5)
  63. ↑ Kanjwal, Hafsa (2023), Colonizing Kashmir: State-building under Indian Occupation, South Asia in Motion series, Stanford, California: Stanford University Press, ISBN 9781503635388, LCCN 2022044637, Notes: Pandits is the term used for Kashmiri Hindus, who are upper-caste Brahmins that follow a regionally specific form of Shaivism (known as Kashmiri Shaivism). As a religious minority, Pandits remained under 5 percent of the total population of the Valley during Dogra rule and declined after 1947. Historically, they served as an administrative, bureaucratic class under the various rulers and were better educated and more privileged in obtaining employment than Kashmiri Muslims. After 1947, many Kashmiri Pandit bureaucrats were closely aligned with India's national project in Kashmir (pages 280–281)
  64. ↑ Snedden, Christopher (2021), Independent Kashmir: An Incomplete Aspiration, Manchester: Manchester University Press, ISBN 9781526156143, (page 107) Table: Religious mix Number Percentage
    All Muslims in KV 1,369,620 (number), 93.55 (%) KV population
    Kashmiri Hindu Pandits living in KV 76,171 (number); 5.20 (%) KV population.
  65. ↑ Rai 2004: According to Walter Lawrence, the British settlement commissioner deputed to Kashmir in 1889, the Hindus comprised about 5 to 6 per cent of the population of the valley, the Sikhs about 0.5 per cent and the Muslims (including the Shias) about 93 per cent. The total population, according to him, amounted to 814,214. Walter Lawrence, The Valley of Kashmir (Srinagar: Chinar Publishing House, repr. 1992), p. 284. These numbers remained relatively steady as the 1941 census of India indicated that the Muslims comprised 93.6 per cent and the Hindus about 4 per cent of the total population of the valley. Census of India, Jammu and Kashmir, 1941.
  66. ↑ Snedden, Christopher (2021), Independent Kashmir: An Incomplete Aspiration, Manchester: Manchester University Press, pp. 106–108, ISBN 978-1-5261-5614-3, Based on figures in the 1941 Census, Muslims living in the Kashmir Valley comprised a third of all J&K-ites, 44 per cent of the state's entire Muslim population, and 94 per cent of the Kashmir Valley's population. More specifically, people 'describing themselves as Kashmiri Muslims' comprised over 80 per cent of all Muslims living in the Kashmir Valley. The other 20 per cent were Muslims who called themselves Sheikhs, Gujjars, Hajjams, Hanjis, Syeds, etc., all of whom presumably would have identified closely with Muslim Kashmiris, particularly if it was a binary Hindu or Muslim 'equation' or choice. These Muslims in Kashmir, of whom about 90 per cent were of the Sunni persuasion, had 'the confident perception of a majority community'. Whoever could successfully woo them would be well placed to receive their political support in the accession or any future plebiscite.
  67. ↑ Rai 2004; Bose 2013
  68. ↑ Zutshi 2003 Quote: "Since a majority of the landlords were Hindu, the (land) reforms (of 1950) led to a mass exodus of Hindus from the state. ... The unsettled nature of Kashmir's accession to India, coupled with the threat of economic and social decline in the face of the land reforms, led to increasing insecurity among the Hindus in Jammu, and among Kashmiri Pandits, 20 per cent of whom had emigrated from the Valley by 1950."
  69. ↑ 69.0 69.1 Hussain, Shahla (2018), "Kashmiri Visions of Freedom", Kashmir: History, Politics, Representation, Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 89–112, 105, ISBN 9781107181977, The rhetoric of aazadi did not hold the same appeal for the minority community. The rise of insurgency in the region created a difficult situation for the Kashmiri Hindu community, which had always taken pride in their Indian identity. Self-determination was not only seen as a communal demand, but as a secessionist slogan that threatened the security of the Indian state. The community felt threatened when Kashmiri Muslims under the flag of aazadi openly raised anti-India slogans. The 1989 targeted killings of Kashmiri Hindus who the insurgents believed were acting as Indian intelligence agents heightened those insecurities. In the winter of 1990, the community felt compelled to mass-migrate to Jammu, as the state governor was adamant that in the given circumstances he would not be able to offer protection to the widely dispersed Hindu community. This event created unbridgeable differences between the majority and the minority; each perceived aazadi in a different light.
  70. ↑ Talbot, Ian; Singh, Gurharpal (2009), The Partition of India, New Approaches to Asian History, Cambridge University Press, pp. 136–137, ISBN 9780521672566, (Farooq Abdullah's) efforts to establish an all-India oppositional front for more autonomy resulted, first, in his dismissal, and then, in his return to power in alliance with Congress in the rigged assembly elections of June 1987. It was these elections, and the denial of the growing support of the Muslim United Front, that triggered the uprising in the Kashmir valley from 1987 onwards. Thereafter the separatist groups (Jammu and Kashmir Liberation Front and Hizbul Mujahideen) transformed decades of ethnic oppression into a generalised uprising against the Indian state. Between 1990 and 1995, 25,000 people were killed in Kashmir, almost two-thirds by Indian armed forces. Kashmirs put the figure at 50,000. In addition, 150,000 Kashmiri Hindus fled the valley to settle in the Hindu-majority region of Jammu. In 1991, Amnesty International estimated that 15,000 people were being detained in the state without trial.
  71. ↑ Metcalf, Barbara D.; Metcalf, Thomas R. (2012), A Concise History of Modern India, Cambridge University Press, p. 274, ISBN 9781139537056, The year 1989 marked the beginning of a continuing insurgency, fuelled by covert support from Pakistan. The uprising had its origins in Kashmiri frustration at the state's treatment by Delhi. The imposition of leaders chosen by the centre, with the manipulation of local elections, and the denial of what Kashmiris felt was a promised autonomy boiled over at last in the militancy of the Jammu and Kashmir Liberation Front, a movement devoted to political, not religious, objectives. The Hindu Pandits, a small but influential elite community who had secured a favorable position, first under the maharajas and then under the successive Congress governments, and who propagated a distinctive Kashmiri culture that linked them to India, felt under siege as the uprising gathered force. Upwards of 100,000 of them left the state during the early 1990s; their cause was quickly taken up by the Hindu right. As the government sought to locate 'suspects' and weed out Pakistani 'infiltrators', the entire population was subjected to a fierce repression. By the end of the 1990s, the Indian military presence had escalated to approximately one soldier or paramilitary policeman for every five Kashmiris, and some 30,000 people had died in the conflict.
  72. ↑ Metcalf & Metcalf 2006
  73. ↑ Evans 2002
  74. ↑ Evans 2002, p. 19: "Most Kashmiri Pandits living in the Kashmir Valley left in 1990 as militant violence engulfed the state. Some 95% of the 160,000–170,000 community left in what is often described as a case of ethnic cleansing."
  75. ↑ Braithwaite, John; D'Costa, Bina (2018), "Recognizing cascades in India and Kashmir", Cacades of violence:War, Crime and Peacebuilding Across South Asia, Australian National University Press, ISBN 9781760461898, .Kashmiri Pandit Sangharsh Samiti (KPSS), a civil society group in Kashmir that looks after the affairs of the remaining Pandits, notes that there are currently 3,400 Pandits in Kashmir. Others have placed the number at around 2,700. Rejecting estimates of the death of between 3,000 and 4,000 Pandits as propaganda, the KPSS believes that 650 Pandits were killed in the Kashmir Valley over the past 20 years. Many of these were on a JKNLF hit list for assassination of pro-India leaders and Pandits believed to be intelligence agents.
  76. ↑ Hussain 2015, pp. 102, 103.
  77. ↑ Faheem 2018, pp. 233, 234.
  78. ↑ Chowdhary, Rekha (2015). Jammu and Kashmir: Politics of identity and separatism. Routledge. ISBN 978-1317414056.
  79. ↑ Mahadevan, Prem (2011). The Politics of Counterterrorism in India: Strategic Intelligence and National Security in South Asia. I.T. Tauris. p. 84. ISBN 9780857720962.
  80. ↑ Koul, Mohan Lal (1994), "Sheikh Abdullah Sows Seeds of Destruction", Kashmir: Past and Present, Manav Publications and Sehyog Prakashan[permanent dead link]
  81. ↑ Kartha, Tara (2019), "Rehabilitation and reintegration: India's policy approach in Jammu and Kashmir", in Rohan Gunaratna; Sabariah Hussin (eds.), Terrorist Deradicalisation in Global Contexts: Success, Failure and Continuity, Routledge, p. 87, ISBN 9781000707540
  82. ↑ Reddy, K. C. (6 September 2016). "Kashmir violence- possible solution". The Shillong Times. Archived from the original on 14 January 2022. Retrieved 14 January 2022.
  83. ↑ Bakaya, Priyanka; Bhatti, Sameer (2005), "Kashmir Conflict: A Study of What Led to the Insurgency in Kashmir Valley & Proposed Solutions" (PDF), web.stanford.edu
  84. ↑ Murphy, Eamon (2013). The Making of Terrorism in Pakistan: Historical and Social Roots of Extremism. Routledge. pp. 122–123. ISBN 9780415565264.
  85. ↑ Warikoo, K., ed. (2010). Religion and Security in South and Central Asia. Routledge. p. 77. ISBN 9781136890192.
  86. ↑ Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014), "'Khalistan' as Political Critique", The Oxford Handbook of Sikh Studies, OUP Oxford, p. 575, ISBN 978-0-19-100411-7
  87. ↑ . "The Emergence and Development of the Jama'at-i-Islami of Jammu and Kashmir (1940s–1990)".
  88. ↑ 88.0 88.1 88.2 Swami 2007, p. 157.
  89. ↑ "Vajpayee offered Pakistan to keep Azad Kashmir, says Farooq Abdullah". The News International (Pakistan). 4 December 2017.
  90. ↑ Verma, P. S. (1994). Jammu and Kashmir at the Political Crossroads. Vikas Publishing House. p. 214. ISBN 9780706976205.
  91. ↑ Tikoo 2013, p. 397.
  92. ↑ Swami 2007, p. 158.
  93. ↑ Murphy, Eamon (2013). The Making of Terrorism in Pakistan: Historical and Social Roots of Extremism. Routledge. p. 123. ISBN 978-0-415-56526-4. The blatant corruption and rigging of the March 1987 election in Kashmir by Rajiv Gandhi's government was the catalyst for the rebellion
  94. ↑ Hussain, Altaf (14 September 2002). "Kashmir's flawed elections". BBC. It is widely believed that the elections of 1987 were rigged in favour of Mr Abdullah's party.
  95. ↑ "One election that wasn't rigged". The Economist. 10 October 2002. Election rigging got India into trouble in Jammu & Kashmir, its only Muslim majority state, but it will take more than one relatively fair election to get India out. Kashmiris took up arms against the Indian government after the state's 1987 elections, widely regarded as a stitch-up by the National Conference, the current ruling party.
  96. ↑ Rothbart, Daniel; Rajput, Sudha G. (2016). "15". In Rom Harré; Fathali M. Moghaddam (eds.). Questioning Causality: Scientific Explorations of Cause and Consequence Across Social Contexts. ABC-CLIO. pp. 243, 244.
  97. ↑ Debata, Mahesh Ranjan (2010). "10". In K. Warikoo (ed.). Religion and Security in South and Central Asia. Routledge. pp. 129, 130. ISBN 9781136890208.
  98. ↑ Warikoo, K. (November 2010). Religion and Security in South and Central Asia. Routledge. ISBN 9781136890208.
  99. ↑ Hogan, Patrick Colm (2016). Imagining Kashmir: Emplotment and Colonialism. University of Nebraska Press. p. 60.
  100. ↑ Behera, Navnita Chadha (2006). Demystifying Kashmir. Brookings Institution. p. 150.
  101. ↑ 101.0 101.1 "Exodus of Kashmiri Pandits: What happened on January 19, 26 years ago?". India Today. 19 January 2016."Exodus of Kashmiri Pandits: What happened on January 19, 26 years ago?". India Today. 19 January 2016.
  102. ↑ 102.0 102.1 102.2 102.3 "The Exodus of Kashmiri Pandits". European Foundation for South Asian Studies (EFSAS). Archived from the original on 1 July 2018.
  103. ↑ 103.0 103.1 Pandita, Rahul (19 January 2013). "When the water in the spring turned black". The Hindu.
  104. ↑ Tikoo (2013)
  105. ↑ Sabharwal, Gopa (2017), India Since 1947: The Independent Years, Penguin, p. 282, ISBN 9789352140893
  106. ↑ "World Agenda – Give me land". BBC News.
  107. ↑ "4th Nov 1989, When Justice Neelkanth Ganjoo was brutally killed in broad daylight by JKLF terrorists, 30 Yrs of planned and organized secessionist-terrorism".
  108. ↑ "Media on a Fai ride". Asian Age.
  109. ↑ Joshi, Arun (22 June 2008). "We planned to release Rubaiya anyway: JKLF". Hindustan Times.
  110. ↑ "14 yrs down, JKLF admits Rubaiya kidnap – Times of India". The Times of India. 2004.
  111. ↑ Swami 2007
  112. ↑ 112.0 112.1 Din, Zahir-ud (20 January 2016). "On 'Holocaust' day, Kashmiris seek probe into Pandit exodus". Greater Kashmir. Archived from the original on 1 July 2018.
  113. ↑ 113.0 113.1 Din, Zahir-ud (1 April 2016). "Probe the exodus". Kashmir Ink. Archived from the original on 1 July 2018.
  114. ↑ 114.0 114.1 114.2 Gupta, Kanchan (19 January 2005). "19/01/90: When Kashmiri Pandits fled Islamist terror". Rediff News.
  115. ↑ Majoul, Bootheina (23 June 2017). On Trauma and Traumatic Memory. Cambridge Scholars Publishing. p. 14. ISBN 9781443874830.
  116. ↑ Swami 2007
  117. ↑ Swami 2007
  118. ↑ Jalali, Ravinder. "Why Kashmiri Pandits need a Separate Homeland?". Early Times. Archived from the original on 1 July 2018.
  119. ↑ "24 years on, nothing has changed for the exiled Kashmiri Pandits". Rediff. 19 January 2014. Archived from the original on 1 July 2018.
  120. ↑ Tikoo (2013)
  121. ↑ Gigoo & Sharma (2016)
  122. ↑ Ananth, V. Krishna (2010), India Since Independence: Making Sense of Indian Politics, Pearson Education India, pp. 353–, ISBN 978-81-317-2567-2
  123. ↑ "Chronicle of Important events/date in J&K's political history". Kashmir Politics web site. Archived from the original on 12 October 2017. Retrieved 18 January 2015.
  124. ↑ Malhotra, Jagmohan (2006), My Frozen Turbulence in Kashmir, Allied Publishers, pp. 875–, ISBN 8177649957
  125. ↑ Khajuria, Ravi Krishnan (16 March 2020). "30 years after 4 IAF men's murder, JKLF's Yasin Malik, 6 others charged". Hindustan Times.
  126. ↑ Peerzada, Ashiq (16 March 2020). "JKLF chief Yasin Malik charged in 1990 case". The Hindu.
  127. ↑ Sharma, SP (16 March 2020). "TADA court frames charges against separatist Yasin Malik, 6 others for killing 4 IAF personnel 30 years ago". The Statesman.
  128. ↑ Tikoo 2013, pp. 468–.
  129. ↑ Indian Defence Review: Volume 8. Lancer International. 1994. p. 32.
  130. ↑ Masih, Archana (29 April 2011). "The tragedy of Kashmiri Pandits (Part IV)". Rediff.com.
  131. ↑ Essa, Azad. "Kashmiri Pandits: Why we never fled Kashmir – Kashmir: The forgotten conflict". Al Jazeera English.
  132. ↑ "399 Pandits killed since 1990 KPSS". Greater Kashmir. 20 June 2011.
  133. ↑ "Separate homeland would satisfy aspirations of Kashmiri Pandits: Panun Kashmir". The Economic Times. 28 December 2013. Archived from the original on 7 March 2022.
  134. ↑ "Senate Joint Resolution 23 – 75th OREGON LEGISLATIVE ASSEMBLY—2009 Regular Session" (PDF). Oregon Legislative Assembly. Archived from the original (PDF) on 15 May 2013.
  135. ↑ Ahmed, Zubair (6 April 2016). "Kashmiri Hindus: Driven out and insignificant". BBC News. Archived from the original on 13 June 2018.
  136. ↑ Pandit, T. N. (1 January 2005). Kashmiri Pandits: A Contemporary Perspective. APH Publishing. pp. 3, 9, 63–. ISBN 9788176488129.
  137. ↑ "Amarnath pilgrims stranded after vehicular traffic suspended along Jammu-Srinagar highway". The Indian Express. 9 July 2016.
  138. ↑ "Pandits Leave Valley, Threaten Not to Join Jobs in Kashmir". Outlook. 13 July 2016. Archived from the original on 24 February 2021.
  139. ↑ "Kashmiri pandits hold protest for second day". Zee News. 15 July 2016.
  140. ↑ "Jammu & Kashmir: BJP panel to meet Kashmiri Pandit employees as protest enters 12th day". The Indian Express. 26 July 2016.
  141. ↑ "Terror group Lashkar-e-Islam threatens Kashmiri pandits asking them to leave or get killed". Daily News & Analysis. 7 August 2016.
  142. ↑ Rashid, Toufiq (7 August 2016). "Posters warn Kashmiri Pandits to leave Valley or 'face death'". Hindustan Times.
  143. ↑ "Supreme Court Refuses To Reopen 215 Cases In Kashmiri Pandits' Killings". Ndtv.com. 24 July 2017.
  144. ↑ "Panun Kashmir reiterates demand for separate homeland in valley". Deccan Herald. 28 December 2020. Archived from the original on 7 March 2022.
  145. ↑ Sharma, Shivani. "Give me land". BBC World Service. World Agenda. Archived from the original on 9 November 2013.
  146. ↑ Neha Garg (26 September 2017). "Book Review: Kaash Kashmir | The Reading Owl". Nehagargblog.wordpress.com.
  147. ↑ "Pandita's Book on a Kashmir Exodus". The Wall Street Journal. 22 January 2013.
  148. ↑ "When will we finally return home, ask displaced Kashmiri Pandits". Firstpost.
  149. ↑ Press Trust of India (23 January 2016). "Time Has Come For Kashmiri Pandits To Return To Valley: Farooq Abdullah". NDTV News.
  150. ↑ Dutt, Barkha (19 January 2016). "Onus on Kashmiri Pandits To Return, No One Will Beg Them: Farooq Abdullah". NDTV News.
  151. ↑ "KPS seeks Centre's intervention on Kashmiri Pandits township issue". The Indian Express. 22 May 2016.
  152. ↑ BJP protests Burhan Wani's warning of action against Sainik, Hindu colonies in LC Archived 11 నవంబరు 2016 at the Wayback Machine, Kashmirawareness.org, 9 June 2016.
  153. ↑ "Homecoming of Pandits in Kashmir's new age of militancy". www.dailyo.in. Archived from the original on 3 October 2016.
  154. ↑ Maqbool, Zahid (15 July 2016). "Pandits of Tral grieved at Burhan's death". Greater Kashmir. Archived from the original on 20 October 2016.
  155. ↑ "Burhan Wani's successor requests Kashmiri Pandits to return, assures safety". Hindustan Times. 18 October 2016. Archived from the original on 11 December 2016.
  156. ↑ "Hizbul Mujahideen Asks Kashmiri Pandits to Return to Valley". The Quint.
  157. ↑ "Non-migrant KPs get benefits of PM package – Jammu Kashmir Latest News | Tourism | Breaking News J&K". 21 October 2017.

 

"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=కాశ్మీరీ_హిందువుల_వలస&oldid=4335693" నుండి వెలికితీశారు