చిత్రా నాయక్
చిత్రా నాయక్ | |
|---|---|
| జననం | 1918 జూలై 15 పూణే, భారతదేశం |
| మరణం | 2010 డిసెంబరు 24 (వయసు 92) పుణె, మహారాష్ట్ర, భారతదేశం |
| వృత్తి | విద్యావేత్త రచయిత సామాజిక కార్యకర్త |
| సుపరిచితుడు/ సుపరిచితురాలు | విద్యా సంస్కరణలు |
| జీవిత భాగస్వామి | జయంత్ పాండురంగ్ నాయక్ |
| పురస్కారాలు | పద్మశ్రీ ప్రాణానంద్ అవార్డు జీవన్ సాధన అవార్డు కర్మ వీర్ బహురావ్ పాటిల్ సమాజ్ సేవా అవార్డు ఠాగూర్ లిటరసీ అవార్డు యునెస్కో రాజా రాయ్ సింగ్ అవార్డు రాజీవ్ గాంధీ అవార్డు యునెస్కో జన్ ఆమోస్ కామెనియస్ ఇంటర్నేషనల్ అవార్డు జమ్నాలాల్ బజాజ్ అవార్డు |
చిత్ర జయంత్ నాయక్ (1918-2010) భారతీయ విద్యావేత్త, రచయిత, సామాజిక కార్యకర్త, ఇండియన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ చైర్పర్సన్, భారత ప్రణాళికా సంఘం నిపుణ సభ్యురాలు. కేంద్ర మానవ వనరుల అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖ ఏర్పాటు చేసిన నాన్ ఫార్మల్ ఎడ్యుకేషన్ కమిటీ చైర్ పర్సన్ గా, నేషనల్ లిటరసీ మిషన్ లో సభ్యురాలిగా ఉన్నారు. 1986 లో భారత ప్రభుత్వం ఆమెకు నాల్గవ అత్యున్నత భారతీయ పౌర పురస్కారం పద్మశ్రీతో సత్కరించింది.[1][2][3][4]
జీవితం తొలి దశలో
[మార్చు]చిత్రా నాయక్ 15 జూలై 1918న పశ్చిమ భారతదేశంలోని మహారాష్ట్రలోని పూణేలో జన్మించారు [5], ఆనర్స్‌తో కళలలో పట్టభద్రుడయ్యారు.[6] విద్యలో మరొక గ్రాడ్యుయేట్ డిగ్రీని పొందడానికి ఆమె తన చదువును కొనసాగించింది, ముంబై విశ్వవిద్యాలయం నుండి డాక్టరల్ డిగ్రీ (పిహెచ్‌డి) పొందింది.[1] 1953లో, ఆమె ఫుల్‌బ్రైట్ స్కాలర్‌షిప్ పొందింది [7], కొలంబియా యూనివర్సిటీ, న్యూయార్క్‌లో పోస్ట్ డాక్టోరల్ స్టడీస్ చేసింది.[1] ఆమె కెరీర్ కొల్హాపూర్ జిల్లాలోని భూదర్‌గాడ్‌లోని రూరల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో ప్రారంభమైంది, అక్కడ ఆమె హరిజనుల మధ్య విద్యా శిబిరాలు నిర్వహించింది, మహిళా సంఘాలను (మహిళా మండల్) ఏర్పాటు చేయడానికి మహిళలను సేకరించింది, చిల్డ్రన్స్ డేకేర్ సెంటర్‌లను (బాల్వాడి), హెల్త్ క్లినిక్‌ని స్థాపించింది.
వారసత్వం, స్థానాలు
[మార్చు]1948 లో, ఆమె తన భర్త, ప్రసిద్ధ విద్యావేత్త జయంత్ పాండురంగ నాయక్కు ముంబై విశ్వవిద్యాలయానికి అనుబంధంగా ఉన్న ఇండియన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ (ఐఐఈ) అనే పరిశోధనా సంస్థను స్థాపించడానికి సహాయపడింది. గత 25 శతాబ్దాలకు చెందిన 100 మంది ప్రముఖ విద్యావేత్తల్లో యునెస్కో రోల్ ఆఫ్ హానర్ లో చేరిన జయంత్ నాయక్ కృషిలో చిత్రా నాయక్ సహకారం అందించారు. ఆమె ఐఐఈ డైరెక్టర్ గా పనిచేశారు, ఆమె నాయకత్వంలో, సంస్థ హోమ్ నర్సింగ్, ప్రథమ చికిత్స, మాతా శిశు సంరక్షణ, పారిశుధ్యం, పోషకాహారం విభాగాలలో మహిళలకు శిక్షణా కేంద్రాలను ఏర్పాటు చేసింది. చిల్డ్రన్స్ హోమ్ (బాలభవన్), సామాజిక కార్యకర్తలకు శిక్షణా కేంద్రాన్ని ఏర్పాటు చేయడం, మహిళలకు కుటుంబ నియంత్రణపై విద్యా శిబిరాలు నిర్వహించడం, గ్రామీణాభివృద్ధి కోసం గ్రామ పంచాయతీల సమీకరణపై ప్రాజెక్టు స్టడీ నిర్వహించారు.[8][9][10]
న్యూఢిల్లీలోని నేషనల్ ఇన్ స్టిట్యూట్ ఆఫ్ బేసిక్ ఎడ్యుకేషన్ డైరెక్టర్ గా, మానవ వనరుల అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖకు చెందిన నాన్ ఫార్మల్ ఎడ్యుకేషన్ కమిటీకి నాయక్ అధ్యక్షత వహించారు. ఆమె భారత ప్రణాళికా సంఘం సభ్యురాలు, తొమ్మిదవ పంచవర్ష ప్రణాళిక (1997-2002) కోసం కమిషన్ యొక్క నిపుణ సభ్యురాలిగా సాధారణ విద్య, సాంఘిక సంక్షేమం, షెడ్యూల్డ్ కులాలు / షెడ్యూల్డ్ తెగల బాధ్యతలను నిర్వహించింది. ఆమె మానవ వనరుల అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖ ఆధ్వర్యంలో వయోజన విద్యపై వర్కింగ్ గ్రూప్ (1978–83) లో సభ్యురాలు,[11] సెంట్రల్ అడ్వైజరీ బోర్డ్ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ ఏర్పాటు చేసిన విద్య వికేంద్రీకరణ నిర్వహణపై సిఎబిఇ కమిటీ (1993) లో శాశ్వత సభ్యురాలు, ఆమె జాతీయ అక్షరాస్యత మిషన్ సభ్యురాలిగా పనిచేశారు, ఇంటర్నేషనల్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ వయోజన, జీవితకాల విద్య (ఐఐఎఎల్ఇ) లో దాని అంతర్జాతీయ సంప్రదింపుల కమిటీ సభ్యురాలిగా ఉన్నారు.[12] మహారాష్ట్ర స్టేట్ బోర్డ్ ఆఫ్ సెకండరీ అండ్ హయ్యర్ సెకండరీ ఎడ్యుకేషన్ డైరెక్టర్ గా, డైరెక్టర్ ఆఫ్ హయ్యర్ ఎడ్యుకేషన్ గా, డైరెక్టర్ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ గా వివిధ హోదాల్లో పనిచేశారు. నాయక్ శిక్షానీ సమాజ్ (మరాఠీ), ఎడ్యుకేషనల్ ఇన్నోవేషన్ ఇన్ ఇండియా,[13] లోకమాన్య తిలక్ ఎడ్యుకేషనల్ థింకర్ అనే పుస్తకాల రచయిత. ఆమె పిల్లల కోసం అనేక పుస్తకాలు కూడా రాశారు, వీటిలో నాలుగింటిని నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ పద్నాలుగు భాషల్లో ప్రచురించింది.[14][15][16]
మరణం
[మార్చు]ఆ తర్వాత గుండె, ఊపిరితిత్తుల వ్యాధులతో బాధపడుతున్న నాయక్ 2010 డిసెంబర్ లో ఆస్పత్రిలో చేరారు. చికిత్స ఆమెను కాపాడలేకపోయింది, ఆమె 2010 క్రిస్మస్ సందర్భంగా, 92 సంవత్సరాల వయస్సులో పూణేలో మరణించింది, ఆమె మేనకోడలు అరుణ గిరి ఉన్నారు.[1]
అవార్డులు, సన్మానాలు
[మార్చు]చిత్రా నాయక్ యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ యొక్క విద్యా పరిశోధనకు ప్రణవానంద అవార్డు, పూణే విశ్వవిద్యాలయం యొక్క జీవన్ సాధన అవార్డు గ్రహీత. భారత ప్రభుత్వం ఆమెకు 1986లో పద్మశ్రీ పురస్కారాన్ని ప్రదానం చేసింది , ఆమె 1989లో మొదటి కర్మ వీర్ బహురావ్ పాటిల్ సమాజ్ సేవా అవార్డును అందుకుంది ఇండియన్ అడల్ట్ ఎడ్యుకేషన్ అసోసియేషన్ (IAEA) ఆమెను 1992లో ఠాగూర్ లిటరసీ అవార్డుకు ఎంపిక చేసింది, అదే సంవత్సరం, యునెస్కో ఆమెకు రాజా రాయ్ సింగ్ అవార్డును ప్రదానం చేసింది. దీని తర్వాత సాంఘిక సేవ కోసం రాజీవ్ గాంధీ అవార్డు, యునెస్కో జాన్ అమోస్ కొమెనియస్ అంతర్జాతీయ అవార్డు, , 2002లో, ఆమె జమ్నాలాల్ బజాజ్ ఫౌండేషన్ నుండి జమ్నాలాల్ బజాజ్ అవార్డును అందుకుంది.[17]
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 "Educationist Chitra Naik No More". DNA Syndication. 25 December 2010. Archived from the original on 11 May 2018. Retrieved 20 July 2015.
- ↑ Ramesh K. Arora, Rajani Goyal (1995). Indian Public Administration: Institutions and Issues. New Age International. p. 676. ISBN 9788173280689.
- ↑ "Educating the Society" (PDF). Sparrow Online. April 2011. Retrieved 20 July 2015.
- ↑ "Padma Awards" (PDF). Ministry of Home Affairs, Government of India. 2015. Archived from the original (PDF) on 15 October 2015. Retrieved 18 June 2015.
- ↑ "Pune's Pride". Pune Diary. 2015. Archived from the original on 20 October 2017. Retrieved 20 July 2015.
- ↑ "Jamnalal Bajaj Award". Jamnalal Bajaj Foundation. 2015. Archived from the original on 17 August 2013. Retrieved 20 July 2015.
- ↑ "Educationist Chitra Naik dead". 25 December 2010. Retrieved 21 July 2015.
- ↑ "Remembering a legend". Times of India. 5 September 2008. Retrieved 20 July 2015.
- ↑ "About Us". IIE. 2015. Archived from the original on 26 May 2015. Retrieved 20 July 2015.
- ↑ "UNESCO Roll of Honour". UNESCO. 2015. Archived from the original on 9 October 2015. Retrieved 21 July 2015.
- ↑ Committees and Commissions in India. Concept Publications. 1993. ISBN 9788170224877.
- ↑ S. P. Agrawal, J. C. Aggarwal (1997). Development of Education in India, Volume 5. Concept Publications. p. 447. ISBN 9788170226611.
- ↑ "Administrative Set Up – IIALE". International Institute of Adult and Lifelong Education. 2015. Retrieved 20 July 2015.
- ↑ Chitra Naik (1975). "Shikshan ani Samaj". Indian Institute of Education. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 21 July 2015.
- ↑ Chitra Naik (1974). Educational innovation in India. UNESCO Press. ASIN B007ESYZWK.
- ↑ Chitra Naik (2004). "Lokmanya Tilak as Educational Thinker". Indian Institute of Education. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 21 July 2015.
- ↑ "Founders". IIE. 2015. Archived from the original on 24 May 2017. Retrieved 21 July 2015.