వల్లభదేవ

వల్లభవదేవ లేదా వల్లభదేవుడు ప్రసిద్ధ సంస్కృత రచయిత మఱియు వ్యాఖ్యాకారుడు . కాళిదాసు రచించిన రఘువంశము కావ్యానుకి మొదటి టీకా ఇతనే అందించాడు. అతని జీవితం గురించి చాలా తక్కువ విషయాలు తెలుసు. అతని జీవితకాలం 10వ శతాబ్దంలో ఉంటుందని భావిస్తున్నారు. అతని తండ్రి పేరు 'ఆనందదేవ్' అని అతని రచనల ద్వారా తెలుస్తుంది.

కాళిదాసు రచనలయొక్క ప్రాచీన వ్యాఖ్యాత వల్లభదేవుడే అని నమ్ముతారు. జనార్దన, మల్లినాథ, గుణవినయసూరి, చరిత్రవర్ధన మఱియు ఇతరుల కవులు వారి రచనలలో వల్లభదేవుని పేరుతో లేదా కొన్నిసార్లు పేరు లేకుండా సూచించారు. ఈ కారణంగా కొందరు ఆయనను కాళిదాసు యొక్క మొదటి వ్యాఖ్యాతగా భావిస్తారు.

రచనలు

కాశ్మీరీ వ్యాఖ్యాత అయిన వల్లభదేవుడు పేరు మీద 7 వ్యాఖ్యానాలు లభిస్తున్నాయి. అవి:

(1) కుమారసంభవ వ్యాఖ్యానం
(2) మేఘ సందేశం యొక్క వ్యాఖ్యానం
(3) రఘుపాంజిక వ్యాఖ్యానం
(4) వక్రోక్తిపంచాసిక టీకా
(5) శిశుపాల వధపై వ్యాఖ్యానం
(6) సూర్యాష్టకము టీకా
(7) ఆనందవర్ధనుడు రచించిన దేవిశతకంపై వ్యాఖ్యానం

వల్లభదేవుని పాండిత్యము

వల్లభదేవుడు బహు ముఖ ప్రజ్ఞాశాలి. సాధారణంగా వ్యాఖ్యాతలందరికీ వాక్చాతుర్యం మఱియు వ్యాకరణంపై మంచి జ్ఞానం ఉంటుంది. వల్లభదేవుడు కూడా ఆ గ్రంధాలు తెలిసినవాడు. అతని వ్యాకరణ పరిజ్ఞానం కారణంగా, అతను కాళిదాసు యొక్క 'ప్రామాదిక' ప్రయోగాలను సవాలు చేస్తాడు. అతను పాణిని, కాత్యాయన మహర్షి, పతంజలి మఱియు ఇతరుల దృష్టికోణం నుండి కాళిదాసుపై వ్యాఖ్యానించాడు. వల్లభదేవుడు అలంకారశాస్త్రాన్ని కూడా తెలిసినవాడు. వల్లభదేవుడు నాటకం, ప్రవృత్తి మొదలైన సందర్భంలో భరతముని సూచనలను ఉటంకించారు. ఇది అతనికి నాట్యశాస్త్రంతో ఉన్న పరిచయాన్ని తెలియజేస్తుంది. అలంకార గ్రంథాల గురించి అతని జ్ఞానం, అక్కడక్కడ చేసిన అలంకార ధ్వనుల ద్వారా కూడా తెలుస్తున్నది. సొగసైన సంస్కృత సాహిత్యానికి అతని పరిచయం కిరాతార్జునీయం యొక్క ఉల్లేఖనాల ద్వారా తెలుస్తుంది. మేఘ సందేశము, రఘువంశము, కుమారసంభవము, శిశుపాలవధపై ఆయన చేసిన వ్యాఖ్యానాలు దీనికి నిదర్శనం. వల్లభదేవుడు వేద సాహిత్యాన్ని కూడా అభ్యసించే అవకాశం ఉంది. అతను చాలా చోట్ల వేద సాహిత్యం నుండి ఉల్లేఖించాడు (కుమారసంభవ 5/41, 8/41, 8/42). కుమారసంభవం 2/12లో సంహితలు, పదాలు మఱియు క్రమాపథాలను కూడా పేర్కొన్నాడు. ఉదాత్త, అనుదత్త మఱియు స్వరిత గురించి కూడా వారి వద్ద సమాచారం ఉంది. అతను శ్రీమద్ భగవద్గీత నుండి అనేక శ్లోకాలను ఉటంకించాడు. ఈశ్వర్ కృష్ణ యొక్క సాంఖ్యకారిక మఱియు పతంజలి యొక్క యోగ సూత్రాల పరిచయం కూడా స్పష్టంగా ఉంది. వల్లభదేవుడు యోగదర్శనం యొక్క ఎనిమిది రహస్యాలను చర్చిస్తాడు. గుణాలు మఱియు పంచభూతములకు సంబంధించిన ప్రస్తావనలు వల్లభదేవుడు యొక్క తత్వశాస్త్ర పాండిత్యాన్ని వెల్లడిస్తున్నాయి. ఆయనకు మనుస్మృతి బాగా తెలుసు. 'కృచ్చంద్రయాన్' మొదలైన ప్రయోగాలు ఆయనకు స్మృతులు తో కల పరిచయం తెలుయజేస్తునాయి. మత్స్య పురాణం యొక్క ప్రస్తావన మఱియు అనేక పురాణాల గురించిన సమాచారం అతని పురాణాల జ్ఞానానికి సూచిక. జలగుప్తి, అగ్నిదుర్గత్వ మఱియు ప్రకారగుప్తుల ప్రస్తావన ద్వారా వల్లభదేవుని యొక్క అర్థశాస్త్రం (వచనం) యొక్క జ్ఞానం వెల్లడి చేయబడింది. అతను సంగీత విద్వాంసుడు . వల్లభదేవుడు వాడుకలో లేని పదాలను ఉపయోగించడం ద్వారా నిఘంటుశాస్త్రంలో అతని జ్ఞానం చూపబడింది.

వల్లభదేవుడు కాళిదాసు 'రఘువంశము నందు మల్లినాథ సూరి, హేమాద్రి కవుల టీకాలలో కూడా లేని అన్ని శ్లోకాలకు వ్యాఖ్యానాలు వ్రాసి రక్షించాడు. నేడు, కాళిదాసు యొక్క అసలు గ్రంథం మనకు అందుబాటులో లేనప్పుడు, ప్రాచీన వ్యాఖ్యాత వల్లభదేవుని యొక్క వ్యాఖ్యానం నుండి పొందిన కొత్త శ్లోకాల యొక్క ప్రాముఖ్యత పెరుగుతుంది.

వ్యాకరణం, నిఘంటువు, పద్యాలు, అలంకారాలతో సులభశైలిలో వల్లభదేవుడు చేసిన 'రఘుపంచిక' రఘువంశ సాధకులకు ఎంతగానో ఉపయోగపడుతుంది.