మాధవరాయ దేవాలయం (గండికోట)
| మాధవరాయ దేవాలయం | |
|---|---|
 మాధవరాయ దేవాలయ ప్రాంగణం | |
.svg)  భారతదేశంలోని ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో స్థానం  మాధవరాయ దేవాలయం (గండికోట) (India) | |
| భౌగోళికం | |
| భౌగోళికాంశాలు | 14°48′48″N 78°17′02″E / 14.81327°N 78.283837°E |
| దేశం | భారతదేశం |
| రాష్ట్రం | ఆంధ్రప్రదేశ్ |
| జిల్లా | కడప |
| స్థలం | గండికోట |
| సంస్కృతి | |
| దైవం | మాధవరాయ (శ్రీకృష్ణుడు) |
| చరిత్ర, నిర్వహణ | |
| స్థాపితం | 16వ శతాబ్దం మొదటి త్రైమాసికం |
మాధవరాయ దేవాలయం అనేది ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రం, కడప జిల్లాలోని గండికోట కోటలో ఉన్న 16వ శతాబ్దపు హిందూ దేవాలయం.[1] కృష్ణుడికి ("మాధవ") అంకితం చేయబడిన దీనిని మాధవ పెరుమాళ్ దేవాలయం లేదా మాధవరాయస్వామి దేవాలయం అని కూడా పిలుస్తారు. భారత ప్రభుత్వం దీనిని జాతీయ ప్రాముఖ్యత కలిగిన స్మారక చిహ్నంగా గుర్తించింది.[2]
చరిత్ర
[మార్చు]ఈ ఆలయ కళ, నిర్మాణ లక్షణాల విశ్లేషణ దీనిని 16వ శతాబ్దం మొదటి త్రైమాసికంలో నిర్మించారని సూచిస్తుంది. శిలాశాసన ఆధారాలు కూడా దీనిని ధృవీకరిస్తున్నాయి: ఆలయానికి సంబంధించిన తొలి ప్రస్తావన 16వ శతాబ్దపు శాసనాలలో కనిపిస్తుంది.[1] గండికోటలో విజయనగర కాలం నాటి 16వ శతాబ్దపు అనేక శాసనాలు కనుగొనబడ్డాయి. వీటిలో ఒకటి పాపా తిమ్మరాజు అనే వ్యక్తితో సహా అనేక మంది వ్యక్తులు మాధవ-రాయ ("శ్రీకృష్ణుడు") కు నమస్కరించి, దేవునికి దండ (తోమాల) సమర్పించారని పేర్కొంది.[3]
కళ, వాస్తుశిల్పం
[మార్చు]ఈ దేవాలయం స్థానిక జుమ్మా మసీదుకు దక్షిణంగా గండికోట కోట లోపల ఉంది. ఇది ఒక దీర్ఘచతురస్రాకార ప్రాంగణంలో ఒక ప్రాకారముతో చుట్టుముట్టబడి ఉంది.[4] తూర్పు వైపు ప్రవేశ ద్వారం ఉంది, ఒక స్తంభాల క్లోయిస్టర్ ఇతర వైపులా నడుస్తుంది.[4] ఈ స్తంభాలపై విజయనగర శైలి కార్బెల్స్ ఉన్నాయి.[5]
ప్రధాన గోపుర (గోపురం) ద్వారం తూర్పున ఉంది, మిగిలిన మూడు దిశలలో ఇరుకైన ప్రవేశ ద్వారాలు ఉన్నాయి. దాని అలంకరించబడిన వేదిక ( అధిష్ఠానం ) లతలు, పువ్వులు, తామర రేకులు, ఏనుగులు, యోధులు, వ్యాలు, ఇతర బొమ్మల శిల్పాలను కలిగి ఉంది. అధిష్ఠానం దిగువ భాగాల అంచనాలలో వేణుగోపాల, సూర్య, విష్ణు, లక్ష్మి, గణపతి, యోగ నరసింహ వంటి వివిధ దేవతల బొమ్మలు ఉన్నాయి. ప్రవేశ ద్వారం వద్ద ఉన్న రెండు నిలువు ప్రొజెక్షన్లలో దేవతల బొమ్మల వరుస, విష్ణువు రెండు ఒకేలా ఉండే శిల్పాలు ఉన్నాయి. గోపురానికి నాలుగు స్థాయిలు ( తాళాలు ) ఉన్నాయి. దాని శిఖరం (పైభాగం) పడిపోయింది. ద్వారం మధ్య భాగంలో ద్వార-పాలకులు (పురుష ద్వారపాలకుల) చెక్కడాలు, లతల కింద నిలబడి ఉన్న స్త్రీ బొమ్మలు ఉన్నాయి. మార్గం వైపులా ఉన్న మధ్య స్తంభాలకు వ్యాలా బొమ్మలతో బ్రాకెట్లు ఉన్నాయి. పైకప్పు మధ్యలో కమల పతకం, తాబేలు, చేపలు, బల్లులు వంటి ఇతర అలంకార మూలాంశాలు ఉన్నాయి.[4]
ప్రాంగణం ఆగ్నేయ మూలలో ఒక వంటగది హాలు ఉంది. దీని స్తంభాలు రోల్, లీఫ్ కార్బెల్‌లను కలిగి ఉంటాయి. పైకప్పు వెంటిలేషన్ అందించడానికి ఖాళీలను కలిగి ఉంటుంది. ద్వారం వద్ద లతలు, పువ్వులు, తామర రేకులు, తామరలను మోసుకెళ్ళే ద్వార-పాలికలు (స్త్రీ ద్వారపాలకురాలు) అలంకారమైన బొమ్మలు ఉన్నాయి. వంటగది హాలు ముందు ఆరు స్తంభాలతో కూడిన మండపం ఉంది.[4]
ప్రాంగణం నైరుతి మూలలో 16 స్తంభాలతో కూడిన వివాహ మండపం (కళ్యాణ మండపం) ఉంది. మరొక మండపం ప్రాంగణం ఈశాన్య మూలలో ఉంది: దీనిని బహుశా తొమ్మిది గ్రహాలకు ( నవగ్రహ-మండపం ) అంకితం చేయబడిన మందిరంగా లేదా ప్రధాన దేవత పండుగను జరుపుకునే ప్రదేశంగా ఉపయోగించారు. దీని ద్వారాలలో లతలు, పువ్వులు, తామర రేకులు, గజ-లక్ష్మీ బొమ్మల శిల్పాలు ఉన్నాయి. నవగ్రహ-మండపానికి తూర్పున, ఈశాన్య భాగంలో దీర్ఘచతురస్రాకార గర్భ-గృహంతో కూడిన ఒక మందిరం కూడా ఉంది. దీనికి ఇప్పుడు చిత్రాలు లేవు, కానీ బహుశా ఆళ్వారులు లేదా సప్తఋషులకు అంకితం చేయబడి ఉండవచ్చు.[5]
-
గోపుర ద్వారం -
గోపుర ద్వారం పైకప్పు -
నేపథ్యంలో గోపురం ఉన్న మండప స్తంభాలు -
ఒక శిల్పం -
వ్యాల రైడర్ -
సురసుందరి -
ఏనుగు రేఖాచిత్రం
మధ్యలో ఉన్న ప్రధాన దేవాలయం తూర్పు నుండి పడమర వరకు ఈ క్రింది భాగాలను కలిగి ఉంటుంది: ఒక మహా-మండపం (పెద్ద మంటపం), ఒక ముఖ-మండపం (చిన్న మంటపం), ఒక అంతరాల (ముందు గది), ఒక గర్భ-గృహం (ప్రధాన దేవత స్థానం).[5]
స్తంభాలతో కూడిన మహా మండపం 18.29 మీ x 13.72 మీ కొలతలు కలిగిన దీర్ఘచతురస్రాకార హాలు. ఇది అనేక అలంకార నమూనాలు, రైడర్లతో వ్యాలా బ్రాకెట్లను కలిగి ఉంది.[5] దీనిలో దేవతలు (విష్ణువు, సూర్యుడు సహా), ఋషులు (ఋషులు), ఒక స్త్రీ, జంతువులు, సంగీత వాయిద్యాలను (డ్రమ్స్, సింబల్స్, వేణువు వంటివి) వాయించే మరుగుజ్జుల బొమ్మలు ఉన్నాయి.[6] దూలాల పైభాగంలో పురుష, స్త్రీ నృత్యకారుల బొమ్మలు ఉన్నాయి, ఇది మహా-మండపాన్ని దేవత గౌరవార్థం నృత్యం,సంగీత ప్రదర్శనలకు వేదికగా ఉపయోగించబడి ఉండవచ్చని సూచిస్తుంది.[7]
ముఖ మండపం 11.18 మీ X 9.14 మీ కొలతలు కలిగిన కొద్దిగా దీర్ఘచతురస్రాకార హాలు. ఇది మధ్యలో తామర కొమ్మలతో చక్కగా చెక్కబడిన స్తంభాలు; స్త్రీ బొమ్మలు సమూహంగా నృత్యం చేస్తున్న రాతి పలక; వ్యాల బొమ్మలతో బ్రాకెట్లు; లైన్ డ్రాయింగ్‌లు (సింహం, తామర పువ్వులు, కోతులతో సహా) ఉన్నాయి. దీని ద్వారాలలో ద్వారపాలకులు, గజలక్ష్మి విగ్రహాలు ఉన్నాయి, పైకప్పుపై కమల పతకం ఉంది.[7]
అంతరాలయంలో లతలు, పువ్వులు, తామర రేకులు, ద్వారపాలకాలు, గజ-లక్ష్మి చెక్కబడిన ద్వారం ఉంది. గర్భ-గృహం చతురస్రాకారంలో ఉంటుంది, ప్రతి వైపు 4.12 మీటర్లు ఉంటుంది. దీనికి ఉత్తర గోడలో ఒక ప్రాణాల సెట్ ఉంది. గర్భ-గృహం పైన ఉన్న సూపర్ స్ట్రక్చర్ ఇకపై మనుగడలో లేదు, ప్రధాన దేవత చిత్రం లేదు.[7]
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ 1.0 1.1 A. Gurumurthi 1990, p. 85.
- ↑ "Revenue from monuments in Andhra Pradedsh" (PDF). Ministry of Tourism, Government of India. 2021-12-16. Retrieved 2022-08-19.
- ↑ A. Gurumurthi 1990, p. 82.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 A. Gurumurthi 1990, p. 87.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 A. Gurumurthi 1990, p. 88.
- ↑ A. Gurumurthi 1990, pp. 88–89.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 A. Gurumurthi 1990, p. 89.
గ్రంథ పట్టిక
[మార్చు]- ఏనుగంటి గురుమూర్తి (1990). "మాధవరాయ దేవాలయం". కడప జిల్లాలోని దేవాలయాలు. కొత్త యుగం. పేజీలు 85–89. ISBN 9789991648798.
బాహ్య లింకులు
[మార్చు]
Media related to Madhavaperumal Temple, Gandikota at Wikimedia Commons
