మండన మిశ్రా (సంస్కృత కవి)
డాక్టర్ మండన మిశ్రా (7 జూన్ 1929 - 15 నవంబర్ 2001) శ్రీ లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి రాష్ట్రీయ సంస్కృత విద్యాపీఠాన్ని స్థాపించిన ప్రసిద్ధ సంస్కృత పండితుడు. 2000లో ఆయనకు పద్మశ్రీ పురస్కారం లభించింది.
డాక్టర్ మండన మిశ్రా 7 జూన్ 1929న జైపూర్కు 50 కిలోమీటర్ల దూరంలోని హనుతియా అనే గ్రామంలో జన్మించారు. వీరి తండ్రి పండిట్ శ్రీ కన్హయ్యలాల్ మిశ్రా ఆచార వ్యవహారాలలో మంచి పండితుడు. డాక్టర్ మిశ్రా ప్రాథమిక విద్య అమర్‌సర్‌లోనూ, ఉన్నత విద్య జైపూర్‌లో అభ్యసించారు. వీరు మీమాంస ఇంకా సాహిత్యంలో సంస్కృతంలో ఉత్తమ తరగతితో M.A చేసారు. క్రిటికల్ హిస్టరీ ఆఫ్ మీమాంస ఫిలాసఫీ అనే అంశంపై రాజస్థాన్ విశ్వవిద్యాలయం నుండి PhD. అనే బిరుదును అందుకున్నారు.
జీవిత విశేషాలు
[మార్చు]డాక్టర్ మిశ్రా జైపూర్లోని మహారాజా సంస్కృత కళాశాలలో ఉపాధ్యాయుడిగా పనిచేయడం ప్రారంభించి, అక్కడ లెక్చరర్గా, ప్రొఫెసర్గా పదోన్నతి పొందారు. 1947లో పెద్ద సంఖ్యలో విద్యార్థులు జైపూర్కు వచ్చిన తరువాత, స్థానిక ప్రజలను, వ్యాపారాలను ప్రోత్సహించడానికి వీరు ఇండియన్ స్కూల్ ఆఫ్ లిటరేచర్ను స్థాపించారు, దీని ద్వారా 20,000 మందికి పైగా సింధీ సోదరులకు హిందీ నేర్పించడానికి అనేక రాత్రి పాఠశాలలు నడిపించారు. డాక్టర్ మిశ్రా సామాజిక సేవకు ఇది నాంది పలికింది. ఢిల్లీ వంటి మహానగరంలో సాంఘిక సమాజ సేవ యొక్క ప్రత్యక్ష ఉదాహరణ అయిన సంస్కృత భవన్ సొసైటీని నివాస గృహ సమూహంగా ఏర్పాటు చేయడం ఆయన నాయకత్వంలో జరిగింది. రాజస్థాన్ భారత్ సేవక్ సమాజ్ కార్యదర్శి జాయింట్ కన్వీనర్ గా, వీరు యువతలో కొత్త మేల్కొలుపు సృష్టించి, భారత్ సేవక్ సంఘ్ అధ్యక్షుడు పండిట్ జవహర్ లాల్ నెహ్రూ, రాష్ట్ర ప్రముఖ నాయకులతో సన్నిహితంగా మారారు. భారత్ సాధు సమాజ్ స్థాపనకు శ్రీ గుల్జారీ లాల్ నందా, శ్రీ మాణిక్య లాల్ వర్మ నేతృత్వంలో 1956లో నాథ్ ద్వారకాలో అఖిల భారత సాధు సమావేశం, 1959లో పండిట్ జవహర్ లాల్ నెహ్రూ అధ్యక్షతన భిల్వారా అఖిల భారత సేవక్ సమాజ్ సమావేశం జరిగాయి. ఈ రెండు కార్యక్రమాల నుండి డాక్టర్ మిశ్రా రూపంలో ఒక వ్యక్తిత్వం ఉద్భవించింది, సంస్కృతంలో పాండిత్యంతో పాటు సామాజిక సేవ,గొప్ప నాయకుల యోగుల నుండి, వ్రాతపూర్వక ప్రసంగం , నిర్వహణ నైపుణ్యాల నుండి, అలాగే సామాజిక రంగంలో చాలా బలమైన పునాదిని అభివృద్ధి చేసింది. డాక్టర్ మిశ్రా ఆ సమయంలో రాజస్థాన్ సంస్కృత సాహిత్య సమ్మేళనానికి మంత్రిగా కూడా ఉన్నారు, ఆయన ప్రయత్నాల వల్ల, శ్రీ లక్ష్మీలాల్ జోషి వంటి ప్రముఖుల సహకారంతో, విజయవంతమైన నాయకుడు శ్రీ మోహన్ లాల్ సఖాడియా ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు, రాజస్థాన్లో ప్రత్యేక సంస్కృత డైరెక్టరేట్ను ఏర్పాటు చేసి, రాజస్థాన్ విశ్వవిద్యాలయంలో ఓరియంటల్ స్టడీస్ ఫ్యాకల్టీని ప్రారంభించాలని నిర్ణయించారు. వీరు స్థాపించిన అనేక పాఠశాలలు ప్రస్తుతం ఉన్నత స్థాయి ప్రభుత్వ కళాశాలలుగా గుర్తింపు పొందాయి. పంజాబ్ సమస్య ప్రారంభంలో, లోక్నాయక్ శ్రీమతి ఇందిరా గాంధీ సూచన మేరకు, డాక్టర్ మిశ్రా జాతీయ మేధో సదస్సును నిర్వహించారు, దీనికి శ్రీమతి గాంధీ అధ్యక్షత వహించారు, ఆమె 3 గంటల పాటు సదస్సులో పాల్గొన్నారు.
పండిట్ మదన్ మోహన్ మాలవ్య స్థాపించిన అఖిల భారత సంస్కృత సాహిత్య సదస్సు ప్రతినిధి సంస్థకు డాక్టర్ మండన మిశ్రా 1956లో కులపతిగా, 1959లో ప్రధాన కులపతిగా ఎన్నికయ్యారు. అఖిల భారత సంస్కృత సదస్సుకు ఆ సమయంలో డాక్టర్ మిశ్రా దానికి కొత్త జీవితాన్ని ఇచ్చి అన్ని ప్రాంతాలలో శాఖలను ఏర్పాటు చేశారు. ఆయన మార్గదర్శకత్వంలోనే భారతదేశ తొలి రాష్ట్రపతి డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్ ప్రారంభించిన ప్రపంచ సంస్కృత శతాబ్ది పథకం అమలులోకి వచ్చింది. ఈ సమావేశం సంస్కృతం అభివృద్ధికి పునాది వేసింది ఇదే భారత రాజధాని ఢిల్లీలో సంస్కృత విద్యాపీఠం ఏర్పాటు చేయాలని ముఖ్యమైన నిర్ణయం తీసుకుంది. డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్ ప్రేరణతో, అప్పటి పంజాబ్ గవర్నర్ నరహరి విష్ణు గాడ్గిల్, భారత హోంశాఖ సహాయ మంత్రి బల్వంత్ నాగేష్ దాతర్, ప్రముఖ పారిశ్రామికవేత్త శాంతి ప్రసాద్ జైన్ వంటి ప్రముఖులు డాక్టర్ మిశ్రా సేవలను రాజస్థాన్ ప్రభుత్వం నుండి కోరగా, ఆయన 1962లో ఢిల్లీకి వచ్చి సంస్కృత విద్యాపీఠాన్ని స్థాపించారు. ఆ సమయంలో ఢిల్లీ పరిపాలనలో సంస్కృత విద్యాపీఠాన్ని స్థాపించారు. ఆ సమయంలో ఢిల్లీ పరిపాలనలో సంస్కృత సంస్థలకు సహాయం చేసే నియమం లేదు. గరిష్టంగా వార్షికంగా 1,000 రూపాయలకు మద్దతు ఇచ్చే నిబంధన లేదు. ప్రతి సంస్థకు సంవత్సరానికి గరిష్టంగా 1,000 రూపాయల సహాయం అందించబడింది. డాక్టర్ మిశ్రా ప్రయత్నాల ఫలితంగా అన్ని సంస్కృత పాఠశాలలకు 85% (శాతం) మద్దతు ఇవ్వాలని పరిపాలన యంత్రాంగం నిర్ణయించింది. ఫలితంగా, ప్రతి సంస్థ ప్రభుత్వం నుండి లక్షలాది రూపాయల ఆర్థిక సహాయాన్ని పొందుబడేవి. డాక్టర్ మిశ్రా అన్ని సంస్థలను వెంట తీసుకెళ్లారు. అదృష్టవశాత్తూ కొంతకాలం తర్వాత ప్రధాన మంత్రి లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి అఖిల భారత సంస్కృత సాహిత్య సదస్సుకు అధ్యక్షత వహించారు, డాక్టర్ మిశ్రా రాజస్థాన్ కు 17 సంవత్సరాల సేవను విడిచిపెట్టి, రాజస్థాన్ లో సామాజిక ప్రజా జీవితంలో ప్రతిష్టకు లోబడి కనిపించే అధికారం యొక్క సాన్నిహిత్యాన్ని త్యజించి సంస్కృతానికి తన జీవితాన్ని అంకితం చేశారు. అకస్మాత్తుగా శ్రీ శాస్త్రిజీ మరణించిన తరువాత, డాక్టర్ మిశ్రా ప్రయత్నాలతో, శ్రీమతి ఇందిరా గాంధీ, డాక్టర్ సంపూర్ణానందజీ అభ్యర్థన మేరకు, ఈ సదస్సు విద్యాపీఠం అధ్యక్ష పదవిని స్వీకరించి, 1967లో శ్రీ శాస్త్రిజీ జ్ఞాపకార్థం భారత ప్రభుత్వానికి శ్రీ లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి రాష్ట్రీయ సంస్కృత విద్యాపీఠం అని పేరు మార్చారు. డాక్టర్ మిశ్రా వ్యవస్థాపక డైరెక్టర్గా పనిచేశారు. దీని సాధనతో, ఢిల్లీ విశ్వవిద్యాలయం 1989లో గౌరవ విశ్వవిద్యాలయంగా ఎదిగింది. డాక్టర్ మిశ్రా మొదటి వ్యవస్థాపక వైస్ ఛాన్సలర్గా నియమితులయ్యారు. ఒక వ్యక్తి రాత్రి పాఠశాల నుండి జూన్ 1994లో వైస్ ఛాన్సలర్గా పదవీ విరమణ చేసిన తరువాత, ఉత్తరప్రదేశ్ ప్రభుత్వం 1 జనవరి 1996 నుండి డాక్టర్ మిశ్రాను వారణాసిలోని సంపూర్ణానంద సంస్కృత విశ్వవిద్యాలయం వైస్ ఛాన్సిలర్గా నియమించింది. ఆయన మూడేళ్ల పదవీకాలం ఈ విశ్వవిద్యాలయ చరిత్రలో ఎప్పటికీ గుర్తుండిపోతుంది. సకాలంలో పరీక్షలు నిర్వహించడం, సెషన్లను క్రమబద్ధీకరించడం, 115 పుస్తకాలను ప్రచురించడం, సరస్వతి ఆలయాన్ని పూర్తి చేయడం, దాని ప్రతిష్ఠను పునరుద్ధరించడం, ఇద్దరు అధ్యక్షులు అధ్యక్షులు పండిట్ శంకర్ దయాళ్ శర్మ, శ్రీ కె.ఆర్.నారాయణన్ ముఖ్య అతిథులుగా ఉండటం విశ్వవిద్యాలయ చరిత్రలో ఒక ప్రత్యేకమైన సంఘటన. ప్రఖ్యాత గురువు ఆచార్య పట్టభిరామ శాస్త్రి జ్ఞాపకార్థం, వీరు వారణాసిలో శ్రీ పట్టభిరామ శాస్త్ర వేద మిమాంసా రీసెర్చ్ సెంటర్ను స్థాపించారు, ఇది వారణాసిలోని కొత్తగా నిర్మించిన విలాసవంతమైన భవనంలో నడుస్తోంది-దాని వ్యవస్థాపక అధ్యక్షుడు కంచి శంకరాచార్యులు పేరు పెట్టారు.
మంచి ఉపాధ్యాయుడిగా, రచయితగా ఆయన సేవలు గుర్తించబడినాయి. వీరి ఆధ్వర్యంలో 150కి పైగా గ్రంథాలు సవరించబడ్డాయి, ప్రచురించబడ్డాయి.
1984లో అమెరికాలో జరిగిన ప్రపంచ సంస్కృత సదస్సులో భారత ప్రతినిధి బృందానికి మిశ్రా నాయకత్వం వహించగా, 1993 జూలైలో న్యూయార్క్ లో జరిగిన అథర్వవేద సదస్సులో ఆయన భారత ప్రభుత్వ ప్రతినిధిగా పాల్గొన్నారు. 1994 జనవరిలో ఆస్ట్రేలియాలో జరిగిన ప్రపంచ సాంస్కృతిక సదస్సులో పాల్గొన్నారు. వీరు ఇటలీలోని శ్రీ లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి రాష్ట్రీయ సంస్కృత విద్యాపీఠం (గుర్తింపు పొందిన విశ్వవిద్యాలయం) ప్రత్యేక స్నాతకోత్సవాన్ని ఉద్దేశించి ప్రసంగించారు. ఈ కార్యక్రమంలో, టొరినొ విశ్వవిద్యాలయం, టొరినొ మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ మీకు మెమోరాండం ఆఫ్ హానర్ పతకాలను అందజేశాయి. అదనంగా, వీరు ఇంగ్లాండ్, ఫ్రాన్స్, బెల్జియం, సింగపూర్, థాయిలాండ్ దేశాలను సందర్శించి సంస్కృతం, భారతీయ సంస్కృతి సందేశాన్ని వ్యాప్తి చేశారు. హాంకాంగ్లం, లండన్లో వీరు అంతర్జాతీయ గీత సమావేశాలకు అధ్యక్షత వహించారు.
డాక్టర్ మిశ్రా సాధారణ వర్గం నుండి దేశంలోని గొప్ప నాయకుల చేత పండితులచే గౌరవించబడ్డారు. 1971లో ఢిల్లీ సాహిత్య కళా పరిషత్ ఆయన సంస్కృత సేవలకు గాను ఆయనను సత్కరించింది. భారత ప్రభుత్వం 1983లో ఆయనకు రాష్ట్రపతి గౌరవ ధృవీకరణ పత్రాన్ని ప్రదానం చేసింది, ఇది జీవితాంతం 50,000 రూపాయల వార్షిక గౌరవ వేతనంతో కొనసాగుతుంది. ఉత్తరప్రదేశ్ సంస్కృత అకాడమీ తన రచనలకు గాను 10,000 రూపాయల అఖిల భారత శంకరాచార్య అవార్డును రాజీవ్ గాంధీ రచనల నుండి ప్రదానం చేసింది. వీరి తత్వశాస్త్రం, సంస్కృత సేవలకు సంబంధించిన వ్యక్తిత్వం, నైపుణ్యం ఆధారంగా 1989లో ప్రపంచంలోనే అత్యుత్తమమైన ప్రపంచ సంస్కృత భారత భారతి అవార్డును రాష్ట్రపతి డాక్టర్ శంకర్ దయాళ్ శర్మ ప్రదానం చేశారు. శ్రీంగేరికి చెందిన ప్రస్తుత శంకరాచార్యులు శ్రీ భారతి తీర్థ స్వామిజీ, అభినవ్ విద్యాతీర్థ మహారాజ్ 1966లో ఆయనకు విద్యా భారతి బిరుదును ప్రదానం చేశారు. 1990లో దివంగత రాజీవ్ గాంధీ సమక్షంలో ఉత్తర భారతదేశపు తొలి పండితుడిగా రాష్ట్రపతి డాక్టర్ శంకరదయాళజీ చేతుల మీదుగా మీకు ఈ అవార్డు లభించింది. జగద్గురు రామానందచార్య డాక్టర్ మిశ్రాకు బ్రహ్మర్షి బిరుదును ప్రదానం చేశారు. ఢిల్లీ సంస్కృత అకాడమీ డాక్టర్ మిశ్రాకు 15,000 రూపాయల సంస్కృత సేవా పురస్కారాన్ని ప్రదానం చేసింది. డాక్టర్ మురలీ మనోహర్ జోషి (భారతీయ జనతా పార్టీ మాజీ అధ్యక్షుడు) తన తల్లి చంద్రావతి జోషి జ్ఞాపకార్థం స్థాపించిన మొదటి పది వేల రూపాయల సంస్కృత సేవా అవార్డును డాక్టర్ మిశ్రాకు ప్రదానం చేశారు.
దేశంలోని విశ్వవిద్యాలయాలలో భారతీయ భాషలలో పరిశోధన అధ్యయనాల అభివృద్ధికి సంబంధించి కమిషన్ లకు సలహా ఇచ్చే యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ నియమించిన సంస్కృత, ప్రాకృత పాలి శాస్త్రీయ భాషల ప్యానెల్కు మిశ్రా కన్వీనర్ (చైర్పర్సన్) గా ఉన్నారు.