దేవర్షి రామనాథ శాస్త్రి
| దేవర్షి రామనాథ శాస్త్రి | |
|---|---|
 దేవర్షి రామనాథ శాస్త్రి | |
| జననం | 1878 జైపూర్, రాజస్థాన్ |
| మరణం | 1943 నాథద్వారా |
| జాతీయత | భారతీయుడు |
| వృత్తి | కవి, రచయిత, సంస్కృత పండితుడు |
| ప్రసిద్ధి | పుష్ఠిమార్గము,అద్వైతము |
దేవర్షి రామనాథ్ శాస్త్రి (1878 - 1943) సంస్కృత భాషా కవి. ఇతను శ్రీమద్వాల్లభాచార్య ప్రతిపాదించిన పుష్టిమార్గము, శుద్ధాద్వైత తత్వశాస్త్ర పండితుడు. అతను హిందీ, బ్రజ్ భాష, సంస్కృతంలో విస్తృతంగా రచనలు చేసారు. తన బాల్యం నుండి సంస్కృతంలో కవిత్వం రాయడం ప్రారంభించి, ఆ సమయంలో, అతని ప్రారంభ కవితలు ప్రసిద్ధ మాసపత్రిక 'సంస్కృత రత్నాకర్'లో ప్రచురించబదినాయి. ఆంధ్రా నుండి జైపూర్‌కు వచ్చిన కృష్ణయజుర్వేద తైత్తిరీయ శాఖలోని పండితులైన వెల్లనాడు బ్రాహ్మణ పండితుల దేవర్షి కుటుంబానికి చెందిన పండిత సంప్రదాయంలో 1878 (విక్రమ సంవత్ 1936, శ్రావణ శుక్ల పంచమి) జైపూర్‌లో జన్మించారు. అతని తండ్రి పేరు శ్రీ ద్వారకానాథ్, తల్లి పేరు శ్రీమతి జానకీ దేవి. అతని ఏకైక కుమారుడు పండిట్ బ్రజ్‌నాథ్ శాస్త్రి (1901-1954), ఇతను స్వయంగా శుద్ధాద్వైతంలో నిపుణుడు. అతను ప్రముఖ సంస్కృత పండితుడు, కవి శిరోమణి భట్, మధురనాథ్ శాస్త్రికి పెద్దవాడు.
జీవిత విశేషాలు
[మార్చు]శాస్త్రిజీ ప్రారంభ విద్యాభ్యాసం జైపూర్‌లోని మహారాజా సంస్కృత కళాశాలలో జరిగింది. అటుపై 1896లో 18 సంవత్సరాల వయస్సులో ఉన్నత విద్యను అభ్యసించడానికి వారణాసికి వెళ్లారు. అతను 1903లో ముంబైని తన కార్యస్థలంగా ఎంచుకున్నారు. ఆ రోజుల్లో కల్బాదేవి రోడ్డులో నారాయణ్ ముల్జీ పుస్తక దుకాణం ఉండేది, అక్కడ సాయంత్రం వేళల్లో శాస్త్రీయ చర్చల కోసం పండితులు గుమిగూడేవారు. చాలాసార్లు పండితుల మధ్య వాదోపవాదాలు జరిగేవి. అటువంటి చర్చ సమయంలో, అతను అక్కడ చట్టా మురార్జీ అనే గౌరవనీయమైన వ్యక్తిని కలిశాడు, మురార్జీ శాస్త్రిగారి పాండిత్యం, చర్చలలో అతని వివేకవంతమైన వాగ్ధాటికి చాలా ముగ్ధుడయ్యాడు. అతని అభ్యర్థన మేరకు, శాస్త్రిజీ అనంతవాడీలో నివసించడం ప్రారంభించాడు, అక్కడ అతను శ్రీమహాభాగవతం అనుష్టానాలను నిర్వహించాడు. కొంతకాలం తర్వాత, అతను శ్రీ గోకులాధీష్ ఆలయంలో గోస్వామి గోవర్ధన్‌లాల్జీ మహారాజ్ సిఫార్సుపై, అతను హనుమాన్ గల్లీలో ఉన్న అప్పటి వాసంజీ మాంజీ సంస్కృత విద్యాలయానికి ప్రధానోపాధ్యాయుడు అయ్యాడు.
ముంబైలో ఉన్న సమయంలో, అతను భులేశ్వర్లోని మోటా ఆలయానికి చెందిన గోస్వామి శ్రీ గోకుల్నాథ్ జీ మహారాజ్ను పరిచయం చేసుకున్నారు. ఆయన ప్రయత్నాల వల్ల పుష్ఠిమార్గ వైష్ణవ సంప్రదాయంలో ఒక ఉద్యమంలా కొత్త చైతన్యం వచ్చింది. ఆయన సిఫార్సు ద్వారా శాస్త్రిగారు మోటా ఆలయంలోని శ్రీ బాలకృష్ణ లైబ్రరీ మేనేజర్, పాఠశాల ప్రధాన పండితుడు అయ్యారు. గోస్వామిజీ అభ్యర్థన మేరకు ఆయన ఆ శాఖలో 'శాస్త్రి' పదవిని కూడా అంగీకరించారు. ఆయన 1930 వరకు ముంబైలో నివసించారు. ఈ పర్యటనలో ఆయన పుష్టిమార్గ శాఖకు చెందిన ఒక ప్రత్యేకమైన పండితుడిగా, జ్ఞానవంతుడిగా మాత్రమే కాకుండా, శుద్ధద్వైత తత్వశాస్త్రాన్ని వివరిస్తూ, అనేక వేద గ్రంథాలను రచించి, పుష్టిమార్గం యొక్క ప్రత్యేకమైన రహస్యాలు, సిద్ధాంతాలను వివరించాడు. ఆయన అప్పటి ముంబై స్కాలర్ షిప్, బ్రహ్మవాద పరిషత్తు, సనాతన ధర్మ సభలకు గౌరవ మంత్రిగా చాలా సంవత్సరాలు పనిచేశారు. ఇక్కడ ఆయన 'స్వధర్మ విద్వత్ని సభ' ను స్థాపించారు, దీని కింద ప్రతి ఏకాదశి రోజున ఒక ఉపన్యాసం నిర్వహిస్తారు. ఆయన ఉపన్యాసాలు ఎంతగా ప్రశంసించబడ్డాయంటే, ఆయన ఉపన్యాసాలు, ప్రవచనాలు, ఉల్లాసభరితమైన భక్తులతో పాటు, ముంబైలోని మాధవ్ బాగ్ లోని ఆర్య స్వధర్మోదయ సభ, దేవకరణ నాజీ, కృష్ణదాస్ నాథ్, మథురదాస్ గోకులదాస్, వంటి ప్రముఖులచే ఆలపించబడ్డాయి. హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్ వంటి గౌరవనీయులు కూడా వచ్చారు. ఇక్కడ ఆయన మహాత్మా గాంధీ, చిత్తరంజనాదాస్, రాజగోపాలాచారి వంటి జాతీయ నాయకులతో తరచుగా సంప్రదింపులు జరిపేవారు. ఆయన పాట్నా చతుష్ప్రద వైష్ణవ మహాసభ, వర్ణాశ్రమరాజ్య సంఘ, సనాతన ధర్మసభలలో తన వేద ప్రసంగాలతో పండితుల గౌరవాన్ని పొందారు, దీనివల్ల ఆయన కాశీలో జరిగిన అఖిల భారత బ్రాహ్మణ మహాసభలో సభా నిర్వాహకుడిగా నియమించబడ్డారు.
ముంబై తరువాత దేవర్షి రామనాథ్ శాస్త్రి 1930లో మహారాణా మేవార్, అప్పటి నాథద్వారా లోని తిలకయత్ గోస్వామి గోవర్ధన్‌లాల్ జీ ఆహ్వానంపై నాథద్వారాకు వచ్చారు, అక్కడ అతను 1943 నుండి మరణించే వరకు ప్రసిద్ధ విద్యా విభాగానికి అధిపతిగా ఉన్నారు. 1936లో, ఇతర సహచరులతో కలిసి, అతను నాథద్వారాలో 'సాహిత్య మండల్' అనే సంస్థను స్థాపించారు.ఈ విషయంలో అతను పండిట్ మదన్ మోహన్ మాలవ్యా తో కలిసి కొంతకాలం పనిచేసారు. తన జీవితంలో సాయంత్రం, అతను శ్రీనాథ్‌జీ యొక్క దర్శనాన్ని చేసుకొనేవారు. అక్కడే అతను వివిధ అలంకారాలపై సంస్కృతంలో హృదయానికి హత్తుకునే సాహిత్య పద్యాలను వ్రాసారు. అతని మరణానంతరం, అతని కుమారుడు దేవర్షి బ్రజనాథ్ శాస్త్రి విద్యా శాఖకు అధిపతి అయ్యాడు (1943-1950).
దేవర్షి రామనాథ్ శాస్త్రి శ్రీమహాభాగవతం యొక్క గొప్ప కథకుడు. అతను శ్రీమద్ భాగవతాన్ని 20 సార్లు ఒక్కోసారి 108 పారాయణ చేసారు. ప్రముఖ మాసపత్రిక 'కల్యాణ్' ఎడిటర్ దివంగత. హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్ ( గీతా ప్రెస్ గోరఖ్‌పూర్) శ్రీమద్ భగవత్ ప్రచురణలో అతని పాండిత్యాన్ని గుర్తు చేసుకుంటూ గౌరవప్రదానమైన ప్రస్తావన ఇచ్చారు. ముంబైలో, రాజా బల్దేవ్‌దాస్ బిర్లా కూడా ఆయనను ముఖ్య గురువుగా పరిగణించి గౌరవించారు. పుష్టిమార్గ్ శాఖలోని తెలివైన పండితులలో అతని పేరు చాలా గౌరవంగా తీసుకోబడింది.
దేవర్షి రామనాథ్ శాస్త్రి, ప్రభావవంతమైన వ్యక్తిత్వం, అసాధారణ ప్రతిభ ఉన్న వ్యక్తి, అనేక రంగాలలో ప్రావీణ్యం సాధించారు. ముంబైకి చెందిన జె. జె. స్కూల్ ఆఫ్ ఆర్ట్స్ సౌజన్యంతో ఆయిల్ అండ్ వాటర్ కలర్స్ తో పెయింటింగ్ చేయడంలో అద్భుత ప్రావీణ్యం సంపాదించి 'లండన్ స్కూల్ ఆఫ్ పెయింటింగ్' తరహాలో ఎన్నో ఆయిల్ పెయింటింగ్స్ రూపొందించారు. అతని మరపురాని అనేక ఆయిల్ పెయింటింగ్‌లు ఇప్పటికీ అనేక గ్యాలరీలు అలంకరించాయి. అతను వేసిన అనేక పెయింటింగ్‌లు - “షెరాన్ కా స్వరాజ్య”, శార్దూల్ విక్రమ్”, “రాధా మాధవ్” మొదలైనవి అపారమైన ప్రజాదరణ పొందాయి, వీటిని ‘నాట్ ఫర్ కాంపిటీషన్’ అనే గుర్తుతో ప్రదర్శించారు. అతను సంగీతం, ఫోటోగ్రఫీ, క్రికెట్‌ను ఇష్టపడేవాడు ఇంకా నిపుణులైన చెస్ ప్లేయర్. ముంబైలోని ప్రసిద్ధ హిందూ జింఖానా క్లబ్‌లో సభ్యుడిగా, అతను యూరోపియన్ చెస్ క్రీడాకారులతో కూడా పోటీ పడి తరచుగా విజేతగా నిలిచారు.
- శుద్ధాద్వైత దర్శనం (రెండవ భాగం) 3 ప్రచురణకర్తలు-బడా మందిర్, భోయివారా, ముంబై, 1917
- రాసలీలా-విరోధ పరిహార, ప్రచురణకర్త-విద్యా విభాగం, నాథ్దవారా, 1932
- బ్రహ్మ సంబధ లేదా పుష్టిమార్గ్య దీక్ష, ప్రచురణకర్త-సనాతన భక్తి సాహిత్య సేవా సదన్, మధుర, 1932
- శ్రీకృష్ణావతార్ కిం వా పరబ్రహ్మ కా ఆవిర్భావ ప్రచురణకర్త-శుద్ధాద్వైత పుష్టిమార్గ్య సిద్ధాంత కార్యాలయం, నాథద్వార, 1935
- భక్తి అవుర్ ప్రపత్తి కా స్వరూపగతా బెధ్ ప్రచురణకర్త-శుద్ధద్వైత సిద్ధాంత కార్యాలయం, నాథద్వార, 1935
- శ్రీ కృష్ణాశ్రయ, ప్రచురణకర్త-పుష్టసిద్ధాంత భవన్, పరిక్రమ, నాథద్వార, 1938
- ఈశ్వర దర్శన, ప్రచురణకర్త-విద్యా విభాగం, నాథద్వార, 1939
- పుష్టిమార్గ స్వరూప సేవా, ప్రచురణకర్త-విద్యా విభాగం, నాథ్దవారా, 1943
- బ్రహ్మవాద, ప్రచురణకర్త-పుష్టిమార్గియా కార్యాలయం, నాథద్వార, 1945
- పుష్ఠిమార్గీయ నిత్యసేవా స్మరణ ప్రచురణకర్త-శ్రీవల్లభాచార్య జనకల్యాణ ప్రాణాయామం, మధుర, 1989
- అనుగ్రహ మార్గ ప్రచురణకర్త-శ్రీవల్లభాచార్య జనకల్యాణ ప్రియాస్, మధుర, 1994
- శుద్ధాద్వైత తత్వశాస్త్రం (మూడు భాగాలు) & ప్రచురణకర్త-విద్యా విభాగం, నాథద్వార, కొత్త ఎడిషన్, 2000
పై గ్రంథాలు కాకుండా, అతను వ్రాసిన ఇతర ముఖ్యమైన గ్రంథాలలో ఈ క్రింది గ్రంథాలు ఉన్నాయి, వాటిలో కొన్ని ప్రచురించబడనివి లేదా మాన్యుస్క్రిప్ట్ రూపంలో ఉన్నాయి -
- "సిద్ధాంతరహస్యవివృత్తి"
- "శుద్ధాద్వైత సిద్ధాంతసార్" (హిందీ - గుజరాతీ)
- "త్రిసూత్రి"
- "గీత సూత్రాలపై శంకరాచార్య, వల్లభ శాఖల పోలిక"
- "షోడశగ్రంథ టీకా"
- “స్తుతిపారిజాతం” (సంస్కృతంలో)
- “దర్శనదర్శః” (సంస్కృతంలో)
- "గీతా తాత్పర్య"
- "శ్రీమద్వాల్లభాచార్య"
- "భగవాన్ అక్షర బ్రహ్మ"
- "శ్రీమద్భగవద్గీతా (హిందీ అనువాదం)"
- "రాధాకృష్ణ తత్త్వం"
- “సుబోధిని హిందీ అనువాదం”
- "ఛందోగ్యోపనిషద్ భాష్యం" (సంస్కృతంలో)
అతను 1942లో "గీత విమర్శ" అనే పుస్తకాన్ని రాయడం ప్రారంభించాడు, అది అతని మరణానికి ఒక వారం ముందు 1943లో పూర్తయింది.
దేవర్షి రామనాథ్ శాస్త్రి తన 65వ ఏట 1943లో నాథద్వారాలో మరణించారు.
- వ్రజనాథ్ శాస్త్రి ద్వారా దేవర్షి రామనాథ్ శాస్త్రి యొక్క వివరణాత్మక పరిచయం, 'శ్రీకృష్ణ లీలలపై క్లాసికల్ లైట్', ప్రచురణకర్త - విద్యా విభాగం, నాథద్వారా, 1944.
- డా. సుష్మా శర్మ – “దేవర్షి పండిట్ రామనాథ్ జీ శాస్త్రి”, సాహిత్య మండల్ నాథద్వారా డైమండ్ జయంతి పుస్తకం (1937-1997), చీఫ్ ఎడిటర్ భగవతీ ప్రసాద్ దేవ్‌పురా, సాహిత్య మండల్, నాథద్వారా, 1997
- “శుద్ధాద్వైత దర్శనం (రెండవ భాగం)”, ప్రచురణకర్త – బడా మందిర్, భోయివాడ, ముంబై, 1917
- “బ్రహ్మ సంబంధ లేదా పుష్టిమార్గీయ దీక్ష”, ప్రచురణకర్త – సనాతన్ భక్తిమార్గీయ సాహిత్య సేవా సదన్, మధుర.