తేజస్ (యుద్ధ విమానం)

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
తేజస్
భారత వాయుసేన 18 స్క్వాడ్రన్‌కు చెందిన తేజస్ - గాల్లో ఎగురుతూ
పాత్ర మల్టీ రోల్ లైట్ ఫైటర్
రూపుదిద్దుకున్న దేశం India
తయారీదారు హిందూస్తాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్
డిజైను బృందం ఏరోనాటికల్ డెవలప్‌మెంట్ ఏజన్సీ
మొదటి విహారం 2001 జనవరి 4
చేర్చుకున్నవారు 2015 జనవరి 17[1]
స్థితి సేవలో[2]
ప్రధాన వాడుకరి భారతీయ వాయుసేన
ఉత్పత్తి జరిగిన కాలం 2001–ఇప్పటి వరకూ
మొత్తం సంఖ్య 32 (2019 మార్చి నాటికి, 16 ప్రోటోటైపులతో సహా)[3][4]
కార్యక్రమం ఖర్చు ₹7,399.69 crore (US$927 million) (LCA total in 2015)[5]
ఒక్కొక్కదాని ఖర్చు
₹162 crore (US$20 million) for Mk 1[6]
₹275 crore (US$34 million) for Mk 1A[7]
Developed into HAL Tejas Mk2

తేజస్, భారతదేశం అభివృద్ధి చేసి, తయారు చేసిన యుద్ధ విమానం. డెల్టా వింగ్ కలిగి, ఒకే ఇంజనుతో పనిచేసే తేజస్, మల్టీరోల్ లైట్ కాంబాట్ యుద్ధ విమానం. దీనిని భారత ఏరోనాటికల్ డెవలప్‌మెంట్ ఏజెన్సీ (ఎడిఎ), హిందూస్తాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్ (హెచ్‌ఏఎల్) లు రూపొందించాయి. దీని ప్రధాన వినియోగదారులు భారత వైమానిక దళం, భారత నావికాదళాలు. పాతవై, వయసు పైబడుతున్న మిగ్ -21 యుద్ధ విమానాల స్థానాన్ని పూరించేందుకు, 1980 లలో మొదలుపెట్టిన లైట్ కంబాట్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్ (ఎల్‌సిఎ) కార్యక్రమం నుండి రూపుదిద్దుకున్న విమానమే తేజస్. 2003 లో, ఈ యుద్ధవిమానానికి అధికారికంగా "తేజస్" అని పేరు పెట్టారు.[8]

తేజస్ తోక లేని సంయుక్త డెల్టా-వింగ్ కాన్ఫిగరేషన్‌ను, ఒకే డోర్సల్ ఫిన్‌తో ఉంటుంది. ఇది సాంప్రదాయిక రెక్కల డిజైన్ల కంటే మెరుగైన హై-ఆల్ఫా పనితీరును అందిస్తుంది.[9] దీని వింగ్ రూట్ లీడింగ్ ఎడ్జ్ 50 డిగ్రీల స్వీప్, బాహ్య వింగ్ లీడింగ్ ఎడ్జ్ 62.5 డిగ్రీల స్వీప్, వెనుక ఉన్న అంచు నాలుగు డిగ్రీల ఫార్వర్డ్ స్వీప్ కలిగి ఉంది. రిలాక్స్‌డ్ స్టాటిక్ స్టెబిలిటీ, ఫ్లై-బై-వైర్ ఫ్లైట్ కంట్రోల్ సిస్టమ్, మల్టీ-మోడ్ రాడార్, ఇంటిగ్రేటెడ్ డిజిటల్ ఏవియానిక్స్ సిస్టమ్, మిశ్రమ పదార్థ నిర్మాణాల వంటి సాంకేతికతలను తేజస్‌లో సమకూర్చారు. ఇది సమకాలీన సూపర్‌సోనిక్ పోరాట విమానాలలో అతి చిన్నది, అత్యంత తేలికైనది.[10][11]

హెచ్‌ఏఎల్ HF-24 మారుత్ తరువాత హిందుస్తాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్ (HAL) అభివృద్ధి చేసిన రెండవ విమానం, తేజస్. ఇది సూపర్‌సోనిక్ ఫైటర్ విమానం. 2016 నాటికి, తేజస్ మార్క్-1 భారత వైమానిక దళం (ఐఎఎఫ్) కోసం ఉత్పత్తి జరుగుతూ ఉంది. భారత నావికా దళం (ఐఎన్) కోసం నావికాదళ తేజస్‌పై వైమానిక పరీక్షలు జరుగుతున్నాయి. వాయుసేన కోసం 200 సింగిల్-సీట్ యుద్ధ విమానాలు, 20 రెండు సీట్ల శిక్షణ విమానాలూ అవసరమని అంచనా వేసారు. నావికాదళానికి కనీసం 40 సింగిల్-సీట్ ఫైటర్లు అవసరమని అంచనా. వాయుసేనలో మొదటి తేజస్ యూనిట్ - నం. 45 స్క్వాడ్రన్ (ఫ్లయింగ్ డాగర్స్) - 2016 జూలై 1 న రెండు తేజస్‌లతో ఏర్పాటు చేసారు. ప్రారంభంలో బెంగళూరులో ఉన్న 45 స్క్వాడ్రన్‌ను తరువాత తమిళనాడులోని సూలూరు వద్ద ఉన్న స్థావరానికి మార్చారు.[12][13] 2016 నాటికి, తేజస్ లో ఉన్న విడిభాగాల్లో స్వదేశీవి విలువ ప్రకారం 59.7%, సంఖ్య ప్రకారం 75.5% అని రక్షణ శాఖ సహాయ మంత్రి సుభాష్ భామ్రే పార్లమెంటుకు నివేదించాడు.[14]

వైమానిక దళంలో అన్ని రకాలూ కలిపి మొత్తం 324 తేజస్‌ విమానాలు అవసరమని 2019 లో ప్రణాళికలు తయారు చేసారు.[15] మొదటి బ్యాచ్‌లో మొత్తం 40 మార్క్-1 విమానాలు సరఫరా చేస్తారు. వాటిలో 16 ఐఓసి స్టాండర్డ్ (ఇప్పటికే సరఫరా చేసేసారు),[16] 16 ఎఫ్ఓసి స్టాండర్డ్ (2019 చివరి నాటికి సరఫరా మొదలౌతుంది),[17] 8 శిక్షణ విమానాలూ ఉన్నాయి.[18] వీటి తరువాత సరఫరా చేసే 83 తేజస్‌లు, అప్‌గ్రేడ్ చేసిన మార్క్-1ఎ రకానికి చెందినవి.[19] ఈ మొదటి 123 విమానాల సరఫరా పూర్తయ్యే సమయానికి - 2025–26 నాటికి - తేజస్ మార్క్-2 ఉత్పత్తికి సిద్ధంగా ఉంటుందని భావిస్తున్నారు.[20]

అభివృద్ధి

[మార్చు]

మూలాలు

[మార్చు]
ఏరో ఇండియా 2007 లో తేజస్

సమర్ధంగా పనిచేసే ఒక ఇంజన్ను వాడి, హిందూస్తాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్ (హెచ్ఏఎల్) ఒక యుద్ధ విమానాన్ని రూపొందించి, అభివృద్ధి చేయాలని ఏరోనాటిక్స్ కమిటీ సిఫారసు చేయగా 1969 లో భారత ప్రభుత్వం దాన్ని ఆమోదించింది. మారుత్‌ను పోలి ఉండే 'టాక్టికల్ ఎయిర్ సపోర్ట్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్' ఆధారంగా[21] 1975 లో హెచ్‌ఏఎల్ నమూనా రూపకల్పన అధ్యయనాన్ని పూర్తి చేసింది. కానీ సమర్ధంగా పనిచేసే "ఇంజన్ను" విదేశాల నుండి సేకరించడం కుదరనందు వలన, ఆ ప్రాజెక్టు ఆగిపోయింది. దీంతో సెకండరీ ఎయిర్ సపోర్ట్ కలిగిన ఒక ఎయిర్ సుపీరియారిటీ యుద్ధ విమానాన్ని సేకరించాలనే వాయుసేన కోరిక, కోరిక గానే ఉండిపోయింది.[22]

1983 లో, స్వదేశీ యుద్ధ విమానం అవసరాన్ని, రెండు ప్రాథమిక ప్రయోజనాలను ఆశించి, వాయుసేన గ్రహించింది. 1970 ల నుండి వాయుసేన విమానాల్లో ప్రధానమైనదిగా ఉన్న మిగ్ -21 లు ముసలివైపోవడంతో వాటి స్థానాన్ని భర్తీ చేయడమనే ప్రధానమైన లక్ష్యం ఎలాగూ ఉంది. 1981 లో తయారు రూపొందించిన "దీర్ఘకాలిక రీ-ఎక్విప్మెంట్ ప్లాన్", 1990 ల మధ్య నాటికి మిగ్ -21 లు తమ జీవితాల ముగింపుకు చేరుకోబోతున్నాయని, 1995 నాటికి, వాయుసేనకు అవసరమైన విమానాల్లో 40 శాతం విమానాలు మాత్రమే ఉంటాయనీ పేర్కొంది.[23] LCA కార్యక్రమపు రెండో ప్రధాన లక్ష్యం భారతదేశ దేశీయ ఏరోస్పేస్ పరిశ్రమ యావత్తునూ ప్రగతి బాట పట్టించడం.[24] ఏరోస్పేస్ "స్వావలంబన" కార్యక్రమం విలువ కేవలం ఒక విమానం ఉత్పత్తికే పరిమితం కాదు, అత్యున్నత సాంకేతిక సమర్ధతతో కూడిన ఉత్పత్తులను తయారు చేసే ఒక పరిశ్రమనే స్థానికంగా తయారు చెయ్యడం.[25]

1984 లో, భారత ప్రభుత్వం ఎల్‌సిఎ కార్యక్రమాన్ని నిర్వహించడానికి ఏరోనాటికల్ డెవలప్‌మెంట్ ఏజెన్సీ (ఎడిఎ) ను స్థాపించింది. తేజస్ తరచుగా హిందూస్తాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్ (హెచ్ఏఎల్) వారి ఉత్పత్తిగా చెబుతున్నప్పటికీ, దాని అభివృద్ధికి బాధ్యత ADA తో పాటు 100 కి పైగా రక్షణ ప్రయోగశాలలు, పారిశ్రామిక సంస్థలు, విద్యాసంస్థల జాతీయ కన్సార్టియం లది. హెచ్‌ఏఎల్ ఈ ప్రాజెక్టులో ప్రధాన కాంట్రాక్టరు.[26] LCA కోసం "స్వావలంబన" సాధించాల్సిన లక్ష్యాలలో మూడు అత్యంత అధునాతన వ్యవస్థలు ఉన్నాయి: ఫ్లై-బై-వైర్ (FBW) ఫ్లైట్ కంట్రోల్ సిస్టమ్ (FCS), మల్టీ-మోడ్ పల్స్-డాప్లర్ రాడార్, ఆఫ్టర్ బర్నరు కలిగిన టర్బోఫాన్ ఇంజిన్.[27]

ఎల్‌సిఏ కార్యక్రమం

[మార్చు]
ఏరో ఇండియా 2009 లో ఎఫ్-16 ఫైటింగ్ ఫాల్కన్ (సెంటర్), యూరోఫైటర్ టైఫూన్ (టాప్) పక్కన తేజస్.

భారతదేశంలో మౌలిక సదుపాయాలు, సౌకర్యాలు, సాంకేతికతలు తగినంతగా అభివృద్ధి చెందాయనీ, ఈ ప్రాజెక్టును దేశీయంగా చేపట్టవచ్చనీ 1989 మేలో ఏర్పాటు చేసిన సమీక్ష కమిటీ చెప్పింది.[28] రెండు-దశల పూర్తి స్థాయి ఇంజనీరింగ్ అభివృద్ధి (FSED) ప్రక్రియను ఎంచుకున్నారు.[28][29] 1990 లో, మెరుగైన విన్యాసాల కోసం రిలాక్స్‌డ్ స్టాటిక్ స్టెబిలిటీ (RSS) తో, ఒక చిన్న, తోకలేని, డెల్టా రెక్కల విమానపు డిజైన్ను ఖరారు చేసారు.[10][30][28]

1993 ఏప్రిల్ 1 న మొదటి దశ ప్రారంభమైంది.[31] కోట హరినారాయణ తేజస్ కార్యక్రమానికి డైరెక్టరు, తేజస్ విమానానికి చీఫ్ డిజైనరు.[32] తొలుత "ప్రూఫ్ ఆఫ్ కాన్సెప్ట్ " పై దృష్టి పెట్టారు. ఈ దశలో టిడి -1, టిడి -2 అనే రెండు సాంకేతికత ప్రదర్శన విమానాల డిజైన్, అభివృద్ధి, పరీక్ష (డిడిటి) లక్ష్యాలు. దీని తరువాత రెండు ప్రోటోటైప్ వాహనాలను (పివి -1, పివి -2) ఉత్పత్తి చేస్తారు. టిడి -1 2001 జనవరి 4 న మొదటిసారి ఎగిరింది.[28] 2004 మార్చిలో FSED కార్యక్రమపు తొలిదశ విజయవంతంగా పూర్తయింది. ఈ దశకు 2,188 కోట్లు ఖర్చైంది.[33]

రిలాక్స్‌డ్ స్టాటిక్ స్టెబిలిటీ (ఆర్‌ఎస్‌ఎస్) అనేది కొంతవరకూ తాహతుకు మించినదే. 1988 లో అనలాగ్ ఫ్లైట్ కంట్రోల్ సిస్టమ్ (ఎఫ్‌సిఎస్) ను ఇస్తామని డసాల్ట్ ఏవియేషన్ ప్రతిపాదించింది. కానీ, దాన్ని మించిపోయే డిజిటల్ ఎఫ్‌సిఎస్‌లు భవిష్యత్తులో వస్తాయని ADA గుర్తించింది.[27]

1992 లో, తేజస్ కోసం భారతదేశం ఫ్లై-బై-వైర్ ఎఫ్‌సిఎస్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి నేషనల్ ఏరోనాటిక్స్ లాబొరేటరీ ఎల్‌సిఎ నేషనల్ కంట్రోల్ లా (సిఎల్‌డబ్ల్యు) బృందాన్ని ఏర్పాటు చేసింది.[34][35] తొలుత దీని కోసం అమెరికాకు చెందిన లాక్‌హీడ్ మార్టిన్ కన్సల్టెన్సీ తీసుకుందాని భావించారు. అయితే, 1998 మేలో భారతదేశం చేసిన రెండవ అణు పరీక్షలకు ప్రతిస్పందనగా అమెరికా ఆంక్షలు విధించిన కారణంగా ఈ ప్రాజెక్టులో లాక్హీడ్ మార్టిన్ ప్రమేయం రద్దైంది.[36][37] ఆ సాఫ్టువేరును భారతదేశం తానే స్వయంగా అభివృద్ధి చేసుకుంది.[38][39] తేజస్ కార్యక్రమం 18 నెలల పాటు ఆలస్యం కావడానికి ఇది కారణమైంది.[40][41]

మరొక క్లిష్టమైన సాంకేతికత మల్టీ-మోడ్ రాడార్ (MMR). ఎరిక్సన్ / ఫెర్రాంటి PS-05 / AI / J- బ్యాండ్ మల్టీ-ఫంక్షన్ రాడార్‌ను ఉపయోగించాలని తొలుత ఉద్దేశించారు. [42] ఇదే రాడార్‌ను సాబ్ కంపెనీ వారి JAS 39 గ్రిపెన్‌లో కూడా ఉపయోగించారు. అయితే, 1990 ల ప్రారంభంలో ఇతర రాడార్లను పరిశీలించిన తరువాత, దీన్ని దేశీయంగానే అభివృద్ధి చెయ్యగలమని రక్షణ పరిశోధన అభివృద్ధి సంస్థ (DRDO) విశ్వసించింది. MMR కార్యక్రమానికి సంయుక్తంగా నాయకత్వం వహించడానికి హెచ్‌ఏఎల్ హైదరాబాద్ విభాగాన్ని, ఎలక్ట్రానిక్స్, రాడార్ డెవలప్‌మెంట్ ఎస్టాబ్లిష్‌మెంటునూ (LRDE) ఎంపిక చేసారు. 1997 లో పనులు ప్రారంభమయ్యాయి.[43] MMR పరీక్షా కార్యక్రమానికి సెంటర్ ఫర్ ఎయిర్‌బోర్న్ సిస్టమ్స్ (CABS) బాధ్యత వహించింది. 1996 - 1997 మధ్య, CABS, అప్పటికి మిగిలి ఉన్న హెచ్‌ఏఎల్ / HS-748M వైమానిక పర్యవేక్షణ పోస్ట్ (ASP) ను LCA ఏవియానిక్స్‌ను, రాడార్లనూ పరీక్షించేందుకు టెస్ట్‌బెడ్‌గా మార్చింది.

CLAW బృందం FCS సాఫ్ట్‌వేర్‌తో విమాన నియంత్రణ చట్టాలను ఏకీకృతం చేసి, 50గంటల పాటు దోషాలేమీ లేకుండా TD-1 లో పైలట్ పరీక్షలు జరిపింది. ఫలితంగా 2001 జనవరిలో విమానం ఎగిరేందుకు అనుమతి లభించింది. ఆటోమేటిక్ ఫ్లైట్ కంట్రోల్ సిస్టమ్ (ఎఎఫ్‌సిఎస్) ను అన్ని టెస్ట్ పైలట్లందరూ ప్రశంసించారు.[44] 2 వ దశ 2001 నవంబరులో ప్రారంభమైంది.[45] మరో మూడు ప్రోటోటైప్ వాహనాల (పివి -3, పివి -4, పివి -5) తయారీ, వైమానిక దళంలోను, నావికా దళంలోనూ చేర్చగల తుది వెర్షన్ అభివృద్ధి, 8 లిమిటెడ్ సిరీస్ ప్రొడక్షన్ (ఎల్‌ఎస్‌పి) విమానాల తయారీ, సంవత్సరానికి 8 విమానాలను ఉత్పత్తి చేయడానికి అవసరమైన మౌలిక సదుపాయాల ఏర్పాటు ఈ దశలో భాగాలు.[28] ఈ దశకు ఖర్చు ₹ 3,301.78 కోట్లు. ఐఓసి, ఎఫ్ఓసి పొందడం ద్వారా విమానాన్ని భారత వైమానిక దళంలోకి ప్రవేశపెట్టడానికి అదనంగా 2,475.78 కోట్లు కేటాయించారు. 2013 ఆగస్టు నాటికి తేజస్ అభివృద్ధికి (పిడిపి, ఫేజ్ 1, ఫేజ్ 2 లతో కలిపి) అయిన మొత్తం మొత్తం ఖర్చు 7,965.56 కోట్లు.[46]

2002 మధ్య నాటికి, ప్రాజెక్టులో పెద్ద ఎత్తున జాప్యం, వ్యయంలో పెరుగుదల జరిగినట్లు MMR నివేదించింది. 2005 ప్రారంభంలో, రెండు ప్రాథమిక అంశాలైన గాల్లో నుండి గాల్లోకి లుక్-అప్, లుక్-డౌన్ మోడ్‌లను మాత్రమే విజయవంతంగా పరీక్షించినట్లు నిర్ధారించారు. 2006 మే లో, పరీక్షిస్తున్న అనేక మోడ్‌ల పనితీరు "అంచనాలను అందుకోలేదు" అని వెల్లడించారు.[47] తత్ఫలితంగా, క్లిష్టమైన పరీక్షలను నిలిపివేసి, ADA ఆయుధ డెలివరీ పాడ్‌తో మాత్రమే ఆయుధ పరీక్షలను చేయాలని నిర్దేశించారు. పరీక్ష నివేదికల ప్రకారం, రాడార్, ఎల్‌ఆర్‌డిఇ వారి అడ్వాన్స్‌డ్ సిగ్నల్ ప్రాసెసర్ మాడ్యూల్ (ఎస్‌పిఎం) మధ్య తీవ్రమైన పరస్పర అననుకూలత సమస్య ఉంది. తయారుగా ఉండే (ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్) విదేశీ రాడార్ కొనుగోలు చెయ్యాలా అనే విషయాన్ని పరిశీలించారు.[48][49][50]

కొత్త యుద్ధ విమానాలను రూపొందించడానికి, నిర్మించడానికీ అవసరమైనవిగా ADA కార్యక్రమ ప్రారంభంలో గుర్తించిన ఐదు క్లిష్టమైన సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలలో, రెండు విజయవంతమయ్యాయి: కార్బన్-ఫైబరు మిశ్రమ (CFC) నిర్మాణాల అభివృద్ధి, తయారీ ఒకటి, ఆధునిక గాజు కాక్‌పిట్ రెండోది. 3-D లామినేటెడ్ మిశ్రమ మూలకాల రూపకల్పన కోసం ADA తన ఇంటిగ్రేటెడ్ ఆటోమేటెడ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌లో లాభదాయకమైన వాణిజ్య అవకాశాలు కూడా ఉన్నాయి. (దీని లైసెన్సులు ఎయిర్‌బస్, ఇన్ఫోసిస్ రెండింటికీ ఇచ్చింది).[27] 2008 నాటికి, LCA లోని 70% భాగాలు భారతదేశంలో తయారవుతున్నాయి. దిగుమతి చేసుకున్న భాగాలపై ఆధారపడటం కాలక్రమేణా క్రమంగా తగ్గుతుందని పేర్కొన్నారు. అయితే, మిగతా మూడు కీలక సాంకేతిక కార్యక్రమాల్లో సమస్యలు ఎదురయ్యాయి.[51] ఉదాహరణకు, GTRE GTX-35VS కావేరి, స్థానంలో[52] విదేశీ ఇంజిన్, జనరల్ ఎలక్ట్రిక్ F404ను వాడాల్సి వచ్చింది.

2016 ఫిబ్రవరి 26 న, రక్షణ మంత్రి మనోహర్ పారికర్ లోక్‌సభలో మాట్లాడుతూ, ఆ సంవత్సరం భారత వైమానిక దళం 3–4 తేజస్ (ఐఓసి వెర్షన్) లను స్వీకరిస్తుందని, 8 సంవత్సరాల కాలంలో మొత్తం 8 తేజస్ స్క్వాడ్రన్లను నెలకొల్పుతుందనీ చెప్పాడు. "ఏడాదికి 16 విమానాలను ఉత్పత్తి చేయగలిగేలా హెచ్‌ఏఎల్ లో రెండో తయారీ లైన్ను నేలకొల్పే ప్రతిపాదనను ఆమోదించే పనిలో కూడా ఉన్నాం" అని ఆయన అన్నాడు.[53] ఇంతకుముందు కొనుగోలు చేయడానికి నిర్ణయించిన 40 విమానాల సంఖ్యను మూడు రెట్లు పెంచుతూ, 123 (ఆరు స్క్వాడ్రన్లు) తేజస్ మార్క్-1 విమానాలను ఆర్డర్ చేయాలని వైమానిక దళం యోచిస్తోందని 2015 అక్టోబరులో ఐఎఎఫ్ ఎయిర్ చీఫ్ మార్షల్ అరుప్ రాహా ధ్రువీకరించాడు. ఆ 83 అదనపు తేజస్‌లు అప్‌గ్రేడ్ చేసిన మార్క్-1ఎ వెర్షన్‌గా ఉండాలని ఆదేశించినట్లు తరువాత ప్రకటించారు.[19] ₹ 50,025 కోట్ల వ్యయంతో ఐఎఎఫ్ కోసం 83 తేజస్‌లను సమకూర్చుకునేందుకు 2016 నవంబరు 7 న, పారికర్ ఆమోదం తెలిపాడు. ఒక్కో తేజస్ ధర ₹ 250- ₹ 275 కోట్లుగా బేరం చేసాక, 2019 చివరి నాటికి వాటి ఆర్డరును విడుదల చెయ్యాలని భావిస్తున్నారు. ప్రతి సంవత్సరం కనీసం ఒక స్క్వాడ్రన్ (16+) విమానాలను ఉత్పత్తి చేసేలా 2020 మార్చి నాటికి సామర్థ్యాన్ని విస్తరించాలని హెచ్‌ఏఎల్ భావిస్తోంది.[54]

2018 లో, HAL, ఏరోనాటికల్ డెవలప్‌మెంట్ ఏజెన్సీ (ADA) నాణ్యమైన తేజస్ మార్క్-2 ను సకాలంలో అందించగలిగితే, మొత్తం 324 తేజస్ విమానాలను (అన్ని వెర్షన్లనూ కలిపి) తీసుకునేందుకు వాయుసేన అధికారికంగా కట్టుబడింది.[15]

ప్రోటోటైపులు, పరీక్షలు

[మార్చు]

2005 మార్చిలో, వాయుసేన 20 విమానాల కోసం ఆర్డరిచ్చింది. అవి సరఫరా కాగానే మరో 20 విమానాలను కొనుగోలు చేసే ప్రతిపాదన కూడా ఉంది. మొత్తం 40 లో F404-GE-IN20 ఇంజన్ను అమర్చాలి.[55][56] 2006 డిసెంబరులో, తేజస్‌లను సిద్ధం చేయడానికీ, సేవలో ప్రవేశపెట్టడంలో సహాయపడేందుకూ బెంగుళూరులో 14 మంది సభ్యుల "ఎల్సిఎ ఇండక్షన్ టీం" ఏర్పడింది.[57]

తేజస్ LSP-4 మొదటి విమానం, 2010 జూన్ 2

2007 ఏప్రిల్ 2 న, మొట్టమొదటి లిమిటెడ్ సిరీస్ ప్రొడక్షన్ (LSP-1) తేజస్ తన తొలి విమానాన్ని ప్రదర్శించింది. ఇది మ్యాక్ 1.1 (1,347.5 కి.మీ/సె) వేగాన్ని సాధించింది.[58] 2009 జనవరి 22 నాటికి తేజస్, వెయ్యి పరీక్షలు, 530 గంటలకు పైగా వైమానిక పరీక్షా సమయాన్నీ పూర్తి చేసింది.[58][59] 2009 లో గోవాలోని INS హన్సా వద్ద సముద్ర మట్టం వద్ద చేసే వైమానిక పరీక్షల సమయంలో తేజస్ 1,350 కి.మీ./సె వేగాన్ని సాధించింది..[58][60]

2008 జూన్ 16 న, LSP-2 మొదటిసారి ఎగిరింది.[58] తరువాత 2009 నవంబరులో శిక్షణా విమానం తొలిసారి ఎగిరింది. 2010 ఏప్రిల్ 23న, ఎల్టా EL / M-2032 మల్టీ-మోడ్ రాడారు హైబ్రిడ్ వెర్షన్‌తో LSP-3 ఎగిరింది;[58][61] 2010 జూన్ లో, LSP-4 వాయుసేన ఇనిషియల్ ఆపరేటింగ్ క్లియరెన్స్ (IOC) కాన్ఫిగరేషన్‌లో తొలిసారి ఎగిరింది.[58][62] 2010 జూన్ నాటికి, తేజస్ ఆయుధ వ్యవస్థను, సెన్సార్‌లనూ అమర్చిన IOC కాన్ఫిగరేషన్‌లో రెండవ దశ వేడి వాతావరణ పరీక్షలను పూర్తి చేసింది.[63] సముద్ర పరీక్షలు కూడా జరిగాయి. 2010 నవంబరు 19 న, IOC ప్రామాణిక పరికరాలతో LSP-5 వైమానిక పరీక్షలను ప్రారంభించింది.[64]

షోర్ బేస్డ్ టెస్ట్ ఫెసిలిటీ, ఐఎన్ఎస్ హన్సా నుండి బయలుదేరుతున్న తేజస్ ఎన్‌పి -1

భారత వైమానిక దళం, నావికాదళాల కోసం యుద్ధ విమానాల ఉత్పత్తిని ప్రారంభించడానికి 2009 డిసెంబరులో ప్రభుత్వం 8,000 కోట్లు మంజూరు చేసింది. భారత నావికాదళానికి 50 తేజస్ విమానాల అవసరం ఉంది. మొదటి ప్రోటోటైప్, ఎన్‌పి -1 జూలై 2010 లో తయారైంది.[65] రక్షణ సముపార్జన ప్రణాళికను క్లియర్ చేసిన తరువాత, అదనంగా 20 తేజస్ విమానాల కోసం ఐఎఎఫ్ ఆర్డరిచ్చింది.[66] ఐఎన్‌ఎస్ హన్సాలోని ఎస్‌బిటిఎఫ్‌లో 2014 డిసెంబరులో ఎల్‌సిఎ నేవీ విజయవంతంగా స్కీ-జంప్ పరీక్షలను నిర్వహించింది. నేవీ రకంలో దానికి ప్రత్యేకించిన ఫ్లైట్ కంట్రోల్ మోడ్‌ ఉంది. ఇది హ్యాండ్స్-ఫ్రీ టేకాఫ్‌ను నియంత్రిస్తుంది. ర్యాంప్ విమానాన్ని లాంచ్ చేస్తుంది కాబట్టి, ఇది పైలట్ పనిభారాన్ని తగ్గిస్తుంది, .[67][68]

2010 నవంబరులో, తేజస్ ఎమ్‌కే-1 పరిమిత సిరీస్ ఉత్పత్తి (ఎల్ఎస్పి) విమానాల కోసం నిర్దేశించిన రిలాక్స్డ్ ఎయిర్ స్టాఫ్ అవసరాలకు తగినట్లుగా లేదని తెలిసింది. అవసరాలకు తగినట్లుగా లేని అంశాలు - శక్తి నిష్పత్తి బరువు నిష్పత్తి, స్థిరమైన మలుపు రేటు, తక్కువ ఎత్తులో గరిష్ఠ వేగం, AoA పరిధి, ఆయుధ పంపిణీ ప్రొఫైల్స్; లోపాల స్థాయి ఎంత అనేది రహస్యం. 2012 మార్చి 9 న, LSP-7 హెచ్‌ఏఎల్ విమానాశ్రయం నుండి తొలి సారి ఎగిరింది.[58] నావల్ LCA 2012 ఏప్రిల్ 27 న, దాదాపుగా, తయారైన రెండు సంవత్సరాల తరువాత, మొదటి సారి ఎగిరింది.[69]

2011 సెప్టెంబరులో, రాజస్థాన్ లోని పోఖ్రాన్‌లో బాంబు దాడులతో సహా ఆయుధ పరీక్షలు ప్రారంభమయ్యాయి. తరువాత గోవాలో క్షిపణి పరీక్షలు జరిగాయి.[70] 2012 జూన్ 27 న, మూడు తేజస్ (ఎల్‌ఎస్‌పి 2, 3, 5) విమానాలు రాజస్థాన్ ఎడారిలో 1,000 పౌండ్ల బరువైన కచ్చితమైన లేజర్-గైడెడ్ బాంబులను, గైడింగు లేని బాంబులనూ ఉపయోగించి పరీక్షించారు. 2012 జూలై నాటికి తేజస్ 1,941 వైమానిక పరీక్షలను పూర్తి చేసింది.[71]

2012 ద్వితీయార్థంలో, కొత్త పైలట్ హెల్మెట్ లలో తలెత్తిన తీవ్రమైన భద్రతా సమస్య కారణంగా తేజస్‌ను మూడు నెలల పాటు నిలిపేసారు. హెల్మెట్, ఎజెక్షన్ సీటు కంటే పైకి పొడుచుకు వచ్చింది. ఎజెక్షన్ సమయంలో, క్యానోపీ విడుదలయ్యే ముందే హెల్మెట్ దానికి గుద్దుకుంటుందనే ఆందోళన కలిగించింది. ఎజెక్షన్ వ్యవస్థను సవరించిన తరువాత 2012 నవంబరులో వైమానిక పరీక్షలు తిరిగి మొదలయ్యాయి.[72] 2013 మార్చి 31 న విమానాశ్రయం నుండి LSP 8 చేసిన తొలి వైమానిక పరీక్ష విజయవంతమైంది.[73] తేజస్ కార్యక్రమం 2013 నవంబరు 27 నాటికి మొత్తం 2,418 పరీక్షలను పూర్తి చేసింది.[71] 2014 నవంబరు 8 న, పివి -6 (కెహెచ్-టి 2010) అనే శిక్షణ విమానం తన మొదటి టెస్ట్ ఫ్లైట్‌ చేసింది.[74]

మొత్తం 35 ప్రధాన ఏవియానిక్స్ భాగాలు, లైన్-రీప్లేసబుల్ యూనిట్ల (ఎల్‌ఆర్‌యు) లోను, విదేశీ వ్యవస్థలు మూడే.[75] ఇవి, సెక్స్టాంట్ (ఫ్రాన్స్), ఎల్బిట్ (ఇజ్రాయెల్) వారి మల్టీ-ఫంక్షన్ డిస్ప్లేలు (MFD లు),[76] ఎల్బిట్ చేసిన హెల్మెట్-మౌంటెడ్ డిస్ప్లే, సైట్ (HMDS) క్యూయింగ్ వ్యవస్థ,[76] రాఫెల్ (ఇజ్రాయిల్) సరఫరా చేసిన లేజర్ పాడ్.[77] ప్రొడక్షను విమానాలలో భారతీయ సరఫరాదారులు తయారుచేసే ఎంఎఫ్‌డిలు ఉంటాయని భావిస్తున్నారు. పరికరాల్లోని కొన్ని ముఖ్యమైన వస్తువులను (మార్టిన్-బేకర్ ఎజెక్షన్ సీటు వంటివి) దిగుమతి చేసుకున్నారు.[75] 1998 మేలో అణ్వాయుధ పరీక్షల తరువాత భారతదేశంపై విధించిన ఆంక్షల పర్యవసానంగా, మొదట దిగుమతి చేసుకోవాలని అనుకున్న అనేక వస్తువులను దేశీయంగానే అభివృద్ధి చేయాల్సి వచ్చింది; ఈ ఆంక్షలు LCA ఎదుర్కొంటున్న సుదీర్ఘ జాప్యానికి ఆజ్యం పోసాయి.[75]

అధిక వేగాల వద్ద తేజస్ సంబాళిస్తున్న విధానాన్ని భారతీయ టెస్ట్ పైలట్లు అభినందించారు. తేజస్ వాయుసేన వారి అత్యంత "పైలట్ ఫ్రెండ్లీ" ఫైటర్ అని వారు చెప్పారు.[78][79] భారతీయ వైమానిక దళపు 45 స్క్వాడ్రన్ "ది ఫ్లయింగ్ డాగర్స్"కు చెందిన కమాండింగ్ ఆఫీసర్, గ్రూప్ కెప్టెన్ సామ్రాట్ ధంఖర్, తేజస్ గురించి మాట్లాడుతూ, పైలట్ ఇన్‌పుట్‌లకు ఇది చాలా బాగా స్పందిస్తోందనీ, దానితో గరిష్ఠ స్థాయిలో పనిచేయించేందుకు ఫలానా వేగంతోనే వెళ్ళాల్సిన అవసరం లేదనీ చెప్పాడు.[80]

దస్త్రం:LCA (N) MK1 undertaking maiden Take-Off from INS Vikramaditya (2).jpg
2020 జనవరి 12 న ఐఎన్ఎస్ విక్రమాదిత్య విమాన వాహక నౌక నుండి మొట్ట మొదటి సారి టేకాఫ్ తీసుకుంటున్న నావల్ తేజస్

రెండు సీట్ల నావికా రకపు తేజస్ 2019 సెప్టెంబరు 13 న గోవాలోని షోర్ బేస్డ్ టెస్ట్ ఫెసిలిటీ (ఎస్బిటిఎఫ్) వద్ద మొట్ట మొదటి అరెస్టెడ్ ల్యాండింగ్‌ను విజయవంతంగా పూర్తి చేసింది. SBTF లో విమానం అనేక విజయవంతమైన పరీక్షలను పూర్తి చేసిన తర్వాత, 2020 జనవరి 11 న, నావల్ ఎల్‌సిఎ తేజస్ విమానం ఐఎన్ఎస్ విక్రమాదిత్య విమాన వాహక నౌకపై తొలిసారిగా అరెస్టెడ్ ల్యాండింగ్‌ను విజయవంతంగా నిర్వహించింది.[81] 2020 జనవరి 12న, తేజస్ తన మొదటి స్కీ-జంప్ అసిస్టెడ్ టేకాఫ్ ను అదే నౌక నుండి ప్రదర్శించింది.

ఆపరేషన్లకు అనుమతి

[మార్చు]
ఢిల్లీలో 62 వ రిపబ్లిక్ డే పరేడ్‌లో తేజస్ శిఖక విమానం

2011 జనవరి 10 న, తేజస్‌ను ఆపరేట్ చేసేందుకు వైమానిక దళ పైలట్లకు అనుమతినిస్తూ, రక్షణ మంత్రి ఎ కె ఆంటోనీ చీఫ్ ఆఫ్ ఎయిర్ స్టాఫ్ ఎయిర్ చీఫ్ మార్షల్ పివి నాయక్ కు ఐవోసీ ప్రదానం చేశాడు.[82] ADA, హెచ్‌ఏఎల్ లతో ఉన్న సమస్యలను పరిష్కరించడానికి వాయుసేన బెంగళూరులో తన మొదటి తేజస్ స్క్వాడ్రన్ను స్థాపించింది. చివరికి ఈ విమానాలను తమిళనాడు, కోయంబత్తూరులోని సూలూరు వైమానిక స్థావరానికి తరలించింది. వాయుసేనలో తొలిసారిగా నంబరు 45 స్క్వాడ్రన్ "ఫ్లయింగ్ డాగర్స్" వారి మిగ్ -21 ల స్థానంలో తేజస్ విమానాలను మోహరించింది.[83] తేజస్ ఫైనల్ ఆపరేషనల్ క్లియరెన్స్ (FOC) 2011 నుండి పదేపదే ఆలస్యం అవుతూ వచ్చింది.[84][85][86]

2013 చివరి నాటికి రెండవ ప్రారంభ కార్యాచరణ క్లియరెన్సుకు (ఐవోసీ-2), 2014 చివరి నాటికి ఫైనల్ ఆపరేషనల్ క్లియరెన్సుకూ (FOC) సిద్ధమయ్యేలా గడువుకు కట్టుబడి ఉండాలని హెచ్‌ఏఎల్ ను భారత ప్రభుత్వం ఆదేశించింది. 2013 డిసెంబరు 20 న, IOC-2 ను జారీ చేసారు. ఆ తరువాత విమానాన్ని సాధారణ వాయుసేన పైలట్లు నడిపారు. స్క్వాడ్రన్ సేవలో ప్రవేశ పెట్టడం మొదలుపెట్టారు. IOC-II ప్రమాణాలు ఇలా ఉన్నాయి: 500 కిలోల లేజర్-గైడెడ్ బాంబులు, స్వల్ప-శ్రేణి R-73 క్షిపణులతో సహా మూడు టన్నుల ఆయుధాలను మోసుకుపోవాలి, [87][88] అత్యధిక వేగం 1,350 కి.మీ./సె సాధించాఅలి, 7జి మలుపులాకు తట్టుకోవాలి, 24 డిగ్రీల కోణంలో దాడి చెయ్యాలి (ప్రారంభంలో 17 డిగ్రీల నుండి), 400-500 కి.మీ.ల కార్యాచరణ వ్యాసార్థం కలిగి ఉండాలి.[89][90]

ఆయా అవసరాలకు అనుగుణంగా ఫ్లైట్ ఎన్వలప్‌ను విస్తరించడానికి, EADS సహాయం తీసుకుంది.[91]

ఈ మార్పులన్నీ IOC-II వచ్చిన 15 నెలల్లో పూర్తవుతాయని త్లుత భావించారు గానీ వాస్తవికంగా దానికంటే చాలా ఎక్కువ సమయం పట్టింది.[92][93]

ఏరో ఇండియా 2015 లో తేజస్

ఫైనల్ ఆపరేషనల్ క్లియరెన్స్ (ఎఫ్ఓసి) పరీక్షలు 2013 డిసెంబరులో ప్రారంభమయ్యాయి. తేజస్ ఫ్లైట్-లైన్ లోని మూడు విమానాలు అధునాతన ఆయుధ పరీక్షలను విజయవంతంగా పూర్తి చేశాయి. ఈ ప్రయోగాలు జామ్‌నగర్‌లో జరిగాయి. విమానంలో కొత్త ఆయుధాలను అమర్చారు.[94] ఎఫ్‌ఓసిలో భాగంగా, ఈ విమానాన్ని బెంగళూరు, గ్వాలియర్‌లలో అన్ని వాతావరణ పరీక్షల కోసం సిద్ధం చేసారు. 2011 జనవరిలో తొలి పరీక్ష చేసిన తేజస్, 2013 డిసెంబరు నాటికి, 1,750 గంటలకు పైగా, 2,587 సార్టీలను పూర్తి చేసింది.[94] 2014 జూలైలో, పరీక్ష కోసం ఆరు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ విమానాలు అవసరమవడంతో FOC ని వాయిదా వేసారు. అప్పటికి ఒకటి మాత్రమే ఉత్పత్తి అయింది.[95] 2015 జనవరి 17న తేజస్ IOC-II అనుమతి పొందింది.[96]

2016 ఫిబ్రవరిలో, ఎల్‌ఎస్‌పి -7 ఆయుధ ప్రయోగాల్లో భాగంగా జామ్‌నగర్‌లోని బిఎన్‌జి (బాలిస్టిక్ నాన్ గైడెడ్) మోడ్‌లో డెర్బీ బివిఆర్‌ఎమ్ క్షిపణిని పరీక్షించింది. ఈ ఆయుధ పరీక్షలు ఫైనల్ ఆపరేషనల్ క్లియరెన్సులో (FOC) భాగం. ఇది ఎల్‌ఎస్‌పి -7 చేసిన 169 వ వైమానిక పరీక్ష. దీనిని నేషనల్ ఫ్లైట్ టెస్ట్ సెంటర్‌కు చెందిన గ్రూప్ కెప్టెన్ రంగాచారి చేశాడు. ఈ విమానం ఎఫ్‌ఓసి ట్రయల్స్‌లో భాగంగా క్లోజ్ కంబాట్ మిస్సైల్ (సిసిఎం) పైథాన్ -5 ను కూడా ప్రయోగించనుంది. బహ్రెయిన్ ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్ షో (BIAS-2016) లో LSP-4 తో పాటు LSP-7 కూడా పాల్గొంది.[97]

2017 మే 12 న తేజస్ రాడార్ గైడెడ్ మోడ్‌లో డెర్బీ ఎయిర్-టు-ఎయిర్ బివిఆర్ క్షిపణిని విడుదల చేయడం ద్వారా ఎయిర్-టు-ఎయిర్ బియాండ్ విజువల్ రేంజ్ (బివిఆర్) క్షిపణి ప్రయోగ సామర్థ్యాన్ని విజయవంతంగా ప్రదర్శించింది. క్షిపణి ప్రయోగం ప్రయోగానంతర లాక్-ఆన్‌ మోడ్‌లో జరిగింది.[98] ఒడిశాలోని చాందీపూర్ ఇంటర్మీడియెట్ టెస్ట్ రేంజ్ వద్ద చేసిన ఈ పరీక్షలో క్షిపణి, గాల్లో చలనంలో ఉన్న లక్ష్యాన్ని సూదిమొన కచ్చితత్వంతో ఛేదించింది.[99]

భారత్‌కు అవసరమైన MRCA ను సరఫరా చేసేందుకు పోటీ పడుతున్న పెద్ద మీడియం పోరాట విమానాలతో పోల్చితే, తక్కువ ఫ్లైట్ ఎండ్యురెన్స్, చిన్న పేలోడ్ సామర్థ్యం, ఎక్కువ నిర్వహణా సమయం మొదలైన పరిమితులతో ఉన్న తేజస్, భారత సింగిల్ ఇంజిన్ ఫైటర్ కార్యక్రమానికి సరిపోదని భారత వైమానిక దళం ప్రభుత్వానికి ఒక నివేదిక ఇచ్చిందని 2017 నవంబరులో వార్తలు వచ్చాయి. తేజస్‌ను అప్‌గ్రేడ్ చేసినా, వాటికి ప్రత్యామ్నాయం కాబోదని కూడా వైమానిక దళం చెప్పింది.[100] హెచ్‌ఏఎల్ ముఖ్య అధికారి ఈ విమర్శలను తిరస్కరించారు. తేజస్‌ ఒక ప్రపంచ స్థాయి ఫైటర్ జెట్ అని చెప్పాడు. దాని కోసం నిర్వచించిన పాత్రను తేజస్ సమర్ధవంతంగా నిర్వహించగలదు. తేజస్ కనీస ఆయుష్షు 30 సంవత్సరాలని, దాన్ని పొడిగించవచ్చని కూడా ఆయన పేర్కొన్నాడు.[101] 2017 నవంబరు 19 నాటికి ఐదు తేజస్‌లను హెచ్‌ఎల్ పంపిణీ చేసిందని, ఇవి 600 సార్లకు పైగా ఎగిరాయని హెచ్‌ఐఎల్ సిఎమ్‌డి టి సువర్ణరాజు కూడా చెప్పాడు.[102]

2018 ఫిబ్రవరిలో, ఇంజను పనిచేస్తూ ఉండగానే ఇంధనం నింపే "హాట్ రీఫ్యూయలింగ్" చేసారు. హాట్ రీఫ్యూయలింగ్ సామర్ధ్యం తేజస్ ఎమ్‌కే-1ఎ ఆవశ్యకతల్లో ఒకటి. దీనివలన సోర్టీల మధ్య ఉండే టర్నరౌండ్ సమయం తగ్గుతుంది.[103]

2018 ఆగస్టులో, నౌకా దళ రకపు తేజస్ గోవా లోని వేదికపై హుక్-అరెస్టర్‌ను పరీక్షించింది.భారత రక్షణ మంత్రి, నిర్మలా సీతారామన్ నావికా దళ తేజస్ కార్యక్రమానికి మద్దతు ఇవ్వడం పరీక్షలను పునః ప్రారంభించడానికి దోహదపడింది.[104][105]

2018 సెప్టెంబరులో, తేజస్ గాల్లోనే ఇంధనం నింపౌకునే పరీక్షలను విజయవంతంగా పూర్తి చేసింది. FOC పొందటానికి అవసరమైన కీలక అంశాల్లో ఇది ఒకటి.[106] ధ్రువీకరణ ఇంకా ఇవ్వనప్పటికీ, 2019 జనవరిలో, FOC ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా తేజస్ ఉత్పత్తిని ప్రారంభించడానికి హెచ్‌ఏఎల్CEMILAC నుండి అనుమతి పొందింది.[107]

2019 ఫిబ్రవరి 20 న, ఏరో ఇండియా 2019 సందర్భంగా, తేజస్‌కు అధికారికంగా ఫైనల్ ఆపరేషనల్ క్లియరెన్స్ (ఎఫ్‌ఓసి) లభించింది.[108]

లోటుపాట్లు, భవిష్యత్తు నవీకరణలు

[మార్చు]

2015 మే లో, మార్క్-1 విమానం వాయుసేన అవసరాలను తీర్చలేదని కంప్ట్రోలర్ అండ్ ఆడిటర్ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియా (సిఎజి) విమర్శించింది. సమర్థవంతమైన రెండు సీట్ల శిక్షణ విమానం, ఎలక్ట్రానిక్ యుద్ధ సామర్థ్యాలు లేకపోవడం, రాడార్ హెచ్చరిక రిసీవర్, శత్రు క్షిపణి హెచ్చరిక వ్యవస్థల్లో సమర్ధత లేమి, బరువు, వ్యయం పెరుగుదల, పరిమిత అంతర్గత ఇంధన సామర్థ్యం, ఇంధన వ్యవస్థ రక్షణను పాటించకపోవడం, పైలట్ రక్షణ, తక్కువ శక్తి గల ఇంజను వంటి లోపాలను తన నివేదికలో ఎత్తిచూపింది.[109] ఈ సమస్యలను చాలావరకు రాబోయే తాత్కాలిక అప్‌గ్రేడ్‌లో మార్క్-1ఎ లోను, తదుపరి అధునాతన మార్క్-2 లోనూ పరిష్కరించాల్సి ఉంది.

CAG పై లోపాలను చూపించినప్పటికీ, 40 విమానాలను తీసుకోడానికి వాయుసేన అంగీకరించిందని వార్తలు వచ్చాయి. తేజస్ కార్యక్రమాన్ని కొనసాగించేందుకు, కొన్ని లోపాలతో తొలి విమనాలను స్వీకరించేందుకు వాయుసేన అంగీకరించింది.[110] Mk 2 సిద్ధమయ్యే వరకు, తేజస్ Mk 1 ను తీసుకోమని వాయుసేన మొదట్లో చెప్పింది.[111] మార్క్-2 ఆలస్యం అయినందున ఈ లోగా మరింత అధునాతన తేజస్ Mk 1A వెర్షన్‌ను అందించేందుకు 2015 లో, ADA, DRDO, హెచ్‌ఏఎల్ లు ప్రతిపాదించాయి.[112][113] 83 తేజస్ ఎమ్‌కే-1 ఎ ల కోసం డిఫెన్స్ అక్విజిషన్ కౌన్సిల్ ఆమోదం పొందిన తరువాత, హెచ్ఎఎల్ 2016 డిసెంబరులో AESA రాడార్, ECM పాడ్ల కోసం గ్లోబల్ బిడ్లను ఆహ్వానించింది.[114][115] ఎల్టా వారి EL / M-2052 AESA రాడార్, EL / L-8222 ECM పాడ్‌ను హెచ్‌ఏఎల్ ఎంచుకున్నట్లు 2018 డిసెంబరులో తెలిసింది.[116]

మార్క్-1ఎ లో మరొక ప్రధాన మెరుగుదల దాని మెరుగైన నిర్వహణా సమర్ధత.[117] హాట్ రీఫ్యూయెలింగు, ఆకాశంలో ఇంధనం నింపడం - ఈ రెండూ ఇప్పటికే ప్రోటోటైప్‌లలో పరీక్షించారు కాబట్టి, అన్ని FOC ప్రమాణ తేజస్‌లలో ఇవి అందుబాటులో ఉంటాయి.

2017 డిసెంబరు 20 న, హెచ్‌ఐఎల్ నుండి 33,200 కోట్ల విలువైన 83 మార్క్-1ఎ లను కొనుగోలు చేయడానికి ఐఎఎఫ్ టెండరు పిలిచింది .[118] అయితే, మార్క్-1 ధరకంటే బాగా ఎక్కువగా, ఒక్కో మార్క్-1ఎ విమానానికీ ₹ 463 కోట్లు హెచ్‌ఏఎల్ అడగడంతో, రక్షణ పబ్లిక్ సెక్టార్ అండర్‌టేకింగ్స్ తయారుచేసే ఇతర ఉత్పత్తులతో పాటు మార్క్-1ఎ ధరను కూడా పరిశీలించాలని, రక్షణ మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ జూలై 1 లో ఒక కమిటీని ఏర్పాటు చేసింది. రక్షణ మంత్రిత్వ శాఖ ఖర్చుల డైరెక్టర్ నేతృత్వంలోని ఈ కమిటీకి Mఖ్ 1A ఖర్చును సమీక్షించడానికి 60 రోజుల సమయం ఇచ్చారు.[119] 73 మార్క్-1ఎ విమానాలు, 10 మార్క్-1 శిక్షణ విమానాలు ఒక్కోదాని ధరను ₹ 250- ₹ 275 కోట్లకు తగ్గించడానికి హెచ్‌ఏఎల్ అంగీకరించింది. దీంతో ఈ ఆర్డరు విలువ 22,825 కోట్లకు తగ్గింది. అయితే ఈ కొత్త ఒప్పందంlO నిర్వహణ కోసం, లాజిస్టిక్‌ల కోసం అవసరమైన పరికరాలను మినహాయించారు. 2019 సెప్టెంబరు 3 న ఈ విమానాలతో పాటు, వాటికి మద్దతుగా ఇచ్చే పరికరాలతో కూడా కలిపి మొత్తం ₹ 45,000 కోట్ల విలువకు ఆర్డరును ఖరారు చేసారు. ఒప్పందంపై సంతకం 2019 డిసెంబరు - 2020 జనవరి నాటికి జరుగుతుంది. మొదటి తేజస్ మార్క్-1ఎ ఒప్పందం కుదుర్చుకున్న 36 నెలల తర్వాత, 2023 కి ముందు పంపిణీ అవుతుందని భావిస్తున్నారు.[120]

తేజస్ మార్క్-2 లో వాయుసేన వారి ఎయిర్ స్టాఫ్ నాణ్యత అవసరాలను (ASQR) తీర్చడానికి, పేలోడ్‌ను, పనితీరునూ మెరుగుపరచడానికి Mk1 / Mk1A ఎయిర్‌ఫ్రేమ్‌లో గణనీయమైన మార్పులు చేయాల్సి వచ్చింది. 64–98 kN థ్రస్ట్ కలిగిన మరింత శక్తివంతమైన జనరల్ ఎలక్ట్రిక్ ఎఫ్ 414-జిఇ-ఐఎన్ఎస్ 6 ఇంజనును అమర్చి ఎక్కువ ఇంధనం పట్టేలాగా మార్క్-1 ఫ్యూజ్‌లేజ్ ప్లగ్‌ను 0.5 మీటర్లు పొడిగించాలని తొలుత అనుకున్నారు.[121]

మార్క్-2 లో స్వదేశీ ఆన్-బోర్డ్ ఆక్సిజన్ ఉత్పత్తి వ్యవస్థ, ఏవియానిక్స్ మెరుగుదలలో అంతర్నిర్మిత ఇంటిగ్రేటెడ్ ఎలక్ట్రో-ఆప్టిక్ ఎలక్ట్రానిక్ వార్ఫేర్ వ్యవస్థలు ఉంటాయి.[122] దీనిలో ఇన్‌ఫ్రా-రెడ్ సెర్చ్ అండ్ ట్రాక్ (ఐఆర్‌ఎస్‌టి) వ్యవస్థ, శత్రు క్షిపణి హెచ్చరిక వ్యవస్థ (ఎంఎడబ్ల్యుఎస్) లు కూడా ఉంటాయి.[123] పేలోడ్ సామర్థ్యం 6,500 కిలోలకు పెరిగింది. ఆయుధ కేంద్రాల సంఖ్య 7 నుండి 11 కి పెరగడంతో ఈ మీడియం వెయిట్ ఫైటరు మరిన్ని ఆయుధాలను మోసుకువెళ్ళడానికి వీలు కలుగుతుంది.

నావికాదళ తేజస్ బరువు ఎక్కువగా ఉందని, ఇతర ప్రత్యామ్నాయాల కోసం చూస్తామనీ 2016 డిసెంబరులో భారత నేవీ (ఐఎన్) ప్రకటించింది.[124][125] భారత నావికాదళం చివరికి 57 నావికాదళ మల్టీరోల్ ఫైటరు విమానాల కోసం ఆర్‌ఎఫ్‌ఐ జారీ చేసింది.[126] అయితే, తేజస్‌ను అధిక బరువుతో తిరస్కరించినప్పటికీ, 2018 ఆగస్టులో నేవీ, NP-2 (నావల్ ప్రోటోటైప్ 2) తో పరీక్షలను పునఃప్రారంభించింది. మొదటి మిడ్-ఎయిర్ రీఫ్యూయలింగ్ 2018 సెప్టెంబరులో జరిగింది.[54] నావల్ ప్రోటోటైప్ నిర్వహణలో పొందిన అనుభవం ట్విన్ ఇంజిన్ డెక్ బేస్డ్ ఫైటర్ (టిఇడిబిఎఫ్) విమానాల అభివృద్ధిలో పనికొస్తుంది.[127] TEDBF రెండు జనరల్ ఎలక్ట్రిక్ F414 ఇంజన్లుంటాయి. ఇందులో ఎక్కువ పేలోడ్లు, మరింత బరువైన పేలోడ్లు, మరింత ఎక్కువ పరిధి ఉంటాయి.[128]

ఆపరేషన్ చరిత్ర

[మార్చు]
సూలూరు వాయుసేన స్థావరంలో 45 స్క్వాడ్రను లోని తేజస్ విమానాలు

తేజస్ లతో కూడిన మొదటి స్క్వాడ్రన్ నిర్మాణం 2011 జూలైలో ప్రారంభమైంది. కోయంబత్తూరులోని సూలూరు వైమానిక దళ స్టేషన్‌కు తరలించడానికి ముందు, 2016 జూలై 1 న బెంగుళూరులో హెచ్‌ఏఎల్‌లోని ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్ అండ్ సిస్టమ్స్ టెస్టింగ్ ఎస్టాబ్లిష్‌మెంట్ వద్ద నెలకొల్పిన నెం .45 స్క్వాడ్రన్ ఐఎఎఫ్ (ఫ్లయింగ్ డాగర్స్)తో తేజస్ వాయుసేనలో చేరింది.[129] తేజస్ మార్క్ 1 రెండవ స్క్వాడ్రను - స్క్వాడ్రన్ 18 - 2020 మే 27 న సూలూరులో ఏర్పాటైంది.[130]

2020 ఆగస్టు 18 న భారత వాయుసేన 45 స్క్వాడ్రన్‌ను ఫ్లయింగ్ డాగర్ పేరుతో పశ్చిమాన పాకిస్తాన్ సరిహద్దున మోహరించారు. తేజస్‌కు ఇదే తొలి మోహరింపు.[131]

2024–25 నాటికి 123 తేజస్ విమానాలను భారత వైమానిక దళానికి అందజేయాలని ఆశిస్తున్నట్లు 2017 జూన్‌లో, హిందూస్తాన్ ఏరోనాటిక్స్ పేర్కొంది. విమానాల ఉత్పత్తిని వేగవంతం చేయడానికి హెచ్‌ఏఎల్ ముప్పేట దాడిని అవలంబిస్తుంది:. అదనంగా ఓ కొత్త అసెంబ్లీ లైన్‌ను నిర్మించడం, హాక్ అసెంబ్లీ లైన్‌ను తిరిగి ఉపయోగించుకోవడం, ప్రధాన విడిభాగాలను ప్రైవేటు రంగంలో తయారు చేయించడం ఈ ముప్పేట ప్లానులో భాగాలు.[132]

2019 లో లాంగ్‌కావి ఇంటర్నేషనల్ మారిటైమ్ & ఏరోస్పేస్ ఎగ్జిబిషన్ (లిమా) లో చేరడానికి తేజస్ ఓ క్రమాకారంలో ఎగురుతున్నాయి

2016 జనవరి 21 న బహ్రెయిన్ ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్ షోలో రెండు విమానాలు ప్రదర్శన చేయడంతో తేజస్ యుద్ధ విమానం అంతర్జాతీయంగా పరిచయమైంది.[133] 2016 నవంబరు 21 న తేజస్‌లను ఎగుమతి చేయడానికి భారత రక్షణ మంత్రిత్వ శాఖ ప్రతిపాదించింది. అనేక స్నేహపూర్వక దేశాలతో ప్రాథమిక చర్చలు జరిగాయి.[134]

యుఏఈ, భారతదేశాల మధ్య పెరుగుతున్న రక్షణ సంబంధాలలో భాగంగా 2018 అక్టోబరులో భారత పర్యటన సందర్భంగా యుఎఇ విదేశాంగ, రక్షణ మంత్రి మహ్మద్ అహ్మద్ అల్ బోవార్డి అల్ ఫాలసీ తేజస్ కొనుగోలుపై కొన్ని చర్చలు జరిపాడు.[135] 2019 జనవరిలో, రాయల్ మలేషియా వైమానిక దళం తన తేలికపాటి యుద్ధ విమాన అవసరాల కోసం తేజస్‌ను వాడే విషయమై సమాచారం కోసం హెచ్‌ఏఎల్‌కు ఒక అభ్యర్థనను జారీ చేసింది.[136] కాశ్మీర్‌పై భారత్‌తో విభేదాలు ఉన్నప్పటికీ తేజస్‌ను కొనుగోలు చేయడానికి 2019 నవంబరులో మలేషియా తన ఆసక్తిని ప్రకటించింది.[137]

తేజస్, గగన్ శక్తి 2018, వాయు శక్తి 2019 వంటి అనేక సైనిక వ్యాయామాలలో పాల్గొంది. వాటి తరువాత, భారత వైమానిక దళ ఎయిర్ మార్షల్ బీరేందర్ సింగ్ ధనోవా దాని విశ్వసనీయతను, గాలి నుండి భూమికి పేలోడ్ డెలివరీ లోని కచ్చితత్వాన్నీ ప్రశంసించాడు.[138] 45 స్క్వాడ్రన్ ట్రయల్స్ సమయంలో తేజస్, 1,500 కు పైగా సార్టీలు విజయవంతంగా చేసింది. గగన్ శక్తి 2018 సందర్భంగా, ఎనిమిది తేజస్‌లను మోహరించారు. ఒక్కొక్కటీ రోజుకు అరు సార్టీలు ఎగిరింది.[139]

రకాలు

[మార్చు]
తేజస్ శిక్షణ విమానం
తేజస్ నావికా దళ విమానం

ప్రోటోటైపులు

[మార్చు]

ఇప్పటికే తయారైన, ఇకపై నిర్మించాల్సిన నమూనాలు, మోడల్ హోదా, తోక సంఖ్యలు, మొట్టమొదటగా ఎగిరిన తేదీలు ఈ కింద ఉన్నాయి:

సాంకేతికత ప్రదర్శన (టిడి)

  • TD-1 (కెహెచ్2001) - 2001 జనవరి 4
  • TD-2 (కెహెచ్2002) - 2002 జూన్ 6

ప్రోటోటైప్ వెహికల్స్ (పివి)

  • పివి -1 (కెహెచ్ 2003) - 2003 నవంబరు 25
  • పివి -2 (కెహెచ్ 2004) - 2005 డిసెంబరు 1
  • పివి -3 (కెహెచ్ 2005) - 2006 డిసెంబరు 1.
  • పివి -5 (కెహెచ్-టి 2009) - 2009 నవంబరు 26 - ఫైటర్ / ట్రైనర్ వేరియంట్
  • పివి -6 (కెహెచ్-టి 2010) - 2014 నవంబరు 8 - ఫైటర్ / ట్రైనర్ వేరియంట్.[74]

నావల్ ప్రోటోటైప్స్ (NP)

  • NP-1 (కెహెచ్-టి3001) - క్యారియర్ కార్యకలాపాల కోసం రెండు-సీట్ల నావల్ వేరియంట్. జూలై 2010 లో ప్రారంభమైంది.[140] NP-1 2012 ఏప్రిల్ 27 న మొదటి విమానంలో ప్రయాణించింది.[69]
  • NP-2 (కెహెచ్3002) - 2015 ఫిబ్రవరి 7 న స్కై-జంప్ టేకాఫ్, STOBAR క్యారియర్‌లో అరెస్టు చేసిన ల్యాండింగ్‌తో మొదటి విమానం.[141]

పరిమిత సిరీస్ ఉత్పత్తి (ఎల్‌ఎస్‌పి) విమానం

  • LSP-1 (కెహెచ్2011) - 2007 ఏప్రిల్ 25. ఈ LCA F404-F2J3 ఇంజనుతో పనిచేస్తుంది.[142]
  • LSP-2 (కెహెచ్2012) - 2008 జూన్ 16. F404-IN20 ఇంజనుతో అమర్చిన మొదటి LCA ఇది.[142]
  • LSP-3 (కెహెచ్2013) - 2010 ఏప్రిల్ 23. హైబ్రిడ్ MMR రాడార్[61] కలిగి ఉన్న మొదటి విమానం, IOC ప్రమాణానికి దగ్గరగా ఉంటుంది.
  • LSP-4 (కెహెచ్2014) - 2010 జూన్ 2. భారత వైమానిక దళానికి అందించే కాన్ఫిగరేషన్‌తో ఉన్న మొదటి విమానం. .[143] హైబ్రిడ్ MMR తో పాటు, విమానం ప్రతిదాడి డిస్పెన్సింగ్ సిస్టమ్, మిత్ర-శత్రు గుర్తింపు ఎలక్ట్రానిక్ సిస్టమ్‌లతో ప్రయాణించింది.[144]
  • LSP-5 (కెహెచ్2015) - 2010 నవంబరు 19. IOC ప్రమాణం, కాక్‌పిట్లో రాత్రి లైటింగ్, ఆటో పైలట్‌తో సహా అన్ని సెన్సార్‌లతో.[145]
  • LSP-6 - నిర్మించలేదు.[146]
  • LSP-7 (కెహెచ్2017) - 2012 మార్చి 9. APU తీసుకోవడం ఏరోడైనమిక్‌గా పునఃరూపకల్పన చేసారు.
  • LSP-8 (కెహెచ్2018) - మొదటి వైమానిక పరీక్ష 2013 మార్చిలో పూర్తయింది. LSP 8 అనేది ఉత్పత్తికి వెళ్ళే వెర్షన్.[73]
  • తేజస్ మార్క్-1 (IOC ప్రమాణం)   - ఇనిషియల్ ఆపరేషనల్ క్లియరెన్స్‌తో భారత వైమానిక దళపు సింగిల్-సీట్ వేరియంట్. 45 స్క్వాడ్రన్ ( ఫ్లయింగ్ డాగర్స్) లో ఈ రకం విమానాలు 16 ఉంటాయి. తరువాత, ఈ 16 ఐఓసి ఫైటర్లను ఎఫ్‌ఓసి ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా అప్‌గ్రేడ్ చేస్తారు.[147][148]
  • తేజస్ మార్క్-1 (ఎఫ్‌ఓసి ప్రమాణం) - ఫైనల్ ఆపరేషనల్ క్లియరెన్స్‌ పొందిన భారత వైమానిక దళానికి సింగిల్ సీట్ ఫైటరు. సాధారణ ఫ్లైట్ ఎన్వలప్ విస్తరణ, దాడి కోణం, + 8.5 జి పరిమితి, అలాగే గాలి నుండి గాలికి ఇంధనం నింపే ప్రోబ్, హాట్ రీఫ్యూయలింగు సామర్ధ్యంతో పాటు, బివిఆర్ సామర్థ్యం ఉన్న మొత్తం 16 జెట్‌లు.[149]
  • తేజస్ మార్క్-1 నేవీ   - ఎఫ్ 404 ఇంజన్లతో నడిచే సింగిల్ సీట్ ప్రోటోటైపులను (ఎన్‌పి 1 & ఎన్‌పి 2) ప్రారంభ పరీక్ష కోసం ఉపయోగిస్తారు. తేజస్ నావల్ వేరియంట్ గోవాలో పరీక్షను విజయవంతంగా పూర్తి చేసింది. ఈ సమయంలో షోర్ బేస్డ్ టెస్ట్ ఫెసిలిటీ నుండి షార్ట్ టేకాఫ్ (200 మీటర్లు) వేడి ఇంధనం నింపడంతో పాటు జరిగింది. విమాన వాహక నౌక నుండి వైమానిక పరీక్ష 2017 లో చెయ్యాలని ప్రతిపాదించారు.[150] క్యారియర్ ఆపరేషన్ల కోసం ఉండాల్సిన దాని కంటే విమానం బరువు ఎక్కువ ఉందని 2016 డిసెంబరులో నేవీ పేర్కొంది.[151] 2019 నాటికి, ఎంకే 1 కాన్ఫిగరేషన్‌లో 8 నావల్ తేజస్‌ల కోసం భారత నావికాదళం ఆర్డరిచ్చింది. ఇందులో 4 సింగిల్ సీట్ ఫైటర్లు, 4 రెండు సీట్ల శిక్షణ విమానాలూ ఉన్నాయి.[152]
  • తేజస్ ట్రైనర్   - భారత వైమానిక దళానికి రెండు సీట్ల శిక్షక విమానం.
  • తేజస్ ట్రైనర్ నేవీ   - భారత నావికాదళానికి రెండు సీట్ల శిక్షక విమానం.
  • SPORT   - సూపర్‌సోనిక్ ఓమ్ని-రోల్ ట్రెయినర్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్ రెండు సీట్ల లీడ్-ఇన్ ఫైటర్ ట్రైనింగ్ విమానం, దీన్ని ఎల్‌సిఎ ట్రైనర్ మార్క్-1 నుండి ఎగుమతి ప్రయోజనాల కోసం లైట్ ఫైటర్‌గా అభివృద్ధి చేస్తున్నారు.[153]
  • తేజస్ మార్క్-1ఎ - మార్క్-2 ఉత్పత్తిలోకి వచ్చే వరకు అప్‌గ్రేడ్ చేసిన తేజస్ మార్క్-1ఎ ని ఉత్పత్తిని కొనసాగించడానికి స్టాప్-గ్యాప్‌గా 2015 లో, ADA, హెచ్‌ఏఎల్ ప్రతిపాదించాయి.[112] ఇందులో AESA రాడార్, గాల్లోనే ఇంధనం నింపే సామర్ధ్యం, బాహ్య ECM పాడ్, మెరుగైన ఏవియానిక్స్, ఏరోడైనమిక్స్, రాడార్ సంతకం, నిర్వహణ సౌలభ్యం మొదలైనవి ఉంటాయి.[113]
  • తేజస్ మార్క్-2 - మరింత శక్తివంతమైన జనరల్ ఎలక్ట్రిక్ వారి ఎఫ్ 414-జిఇ-ఐఎన్ఎస్ 6 ఇంజనుతో ఇతర డిజైను మార్పులతో తేజస్ మార్క్-2 ను అభివృద్ధి చేస్తున్నారు. తేజస్ మార్క్-2 కు మరింత పేలోడు తీసుకువెళ్ళ గల సామర్థ్యం, మరింత ఇంధన సామర్థ్యం, అధిక పోరాట పరిధి, అధునాతన కాక్‌పిట్, ఇన్‌ఫ్రారెడ్ సెర్చ్ అండ్ ట్రాక్ వ్యవస్థ, AESA ఆడార్‌లు ఉంటాయి.[154][155] దీని తొలి పరీక్ష ఫ్లైటు 2023 లో జరుగుతుందని అంచనా వేసారు.[156]
  • తేజస్ మార్క్-2 నేవీ: క్యారియర్ ఆపరేషన్ కోసం స్కీ-జంప్ టేకాఫ్, అరెస్టెడ్ ల్యాండింగ్‌తో సహా బలోపేతం చేసిన ఎయిర్‌ఫ్రేమ్, టెలిస్కోపిక్ ల్యాండింగ్ గేర్‌తో కూడిన రెండు సీట్ల రకం, ఒక్క సీటు రకం ఉంటాయి.[157]

కార్యక్రమానికి అయిన ఖర్చు

[మార్చు]

అభివృద్ధి

[మార్చు]
  • LCA కార్యక్రమం - ₹9,063.96 crore (US$1.1 billion) (2020 మార్చి వరకు)[158]
  • కావేరి ఇంజను కార్యక్రమం - ₹2,032 crore (US$250 million)[158]
  • అదనపు డిజైను, అభివృద్ధి కార్యక్రమాలకు - ₹1,202 crore (US$150 million) (2021 జనవరి వరకు)[159]

ఫ్లైయెవే ఖర్చులు

[మార్చు]
  • IOC మార్క్ 1 కోసం ₹146.2 crore (equivalent to ₹198 crore or US$25 million in 2020) (2014)[160][161]
  • FOC మార్క్ 1 కోసం ₹156 crore (equivalent to ₹297 crore or US$37 million in 2020) (2010)[161]
  • ఎగుమతి రూపం కోసం ₹303 crore (US$38 million) for Mark 1A and ₹309 crore (US$39 million) (2021)[162][163][164]

ఆపరేటర్లు

[మార్చు]
  • భారతీయ వైమానిక దళం - ఐఒసి కాన్ఫిగరేషన్‌లో 16 తేజస్ ఎమ్‌కే-1 పంపిణీ చేసారు. రూ .8,800 కోట్ల విలువైన 40 తేజస్ ఎమ్‌కే-1 ల కోసం ఆర్డరు ఇచ్చారు. వీటిలో ఐఓసి కాన్ఫిగరేషన్‌లో 16 సింగిల్-సీట్ విమానాలు, మరో 16 ఎఫ్‌ఓసి కాన్ఫిగరేషన్‌తోను, ఎనిమిది జంట సీట్ల శిక్షక విమానాలు ఉన్నాయి.[165] 39,000 కోట్ల రూపాయలు ఖర్చయ్యే MK-1A కాన్ఫిగరేషన్‌లో మరో 83 సింగిల్-సీట్ ఫైటర్లను, 10 జంట-సీట్ల శిక్షక విమానాలను [166] వాయుసేన కోరింది.[167][168] 2020 ఏప్రిల్ నాటికి అధికారిక ఉత్తర్వు ఇస్తారు. 2021 మార్చిలో 40 మార్క్-1 ల డెలివరీ పూర్తయ్యాక, మార్చి 2023 లో వీటి సరఫరా ప్రారంభమవుతుంది.[169][170]
    • సూలూరు ఎయిర్ ఫోర్స్ స్టేషన్
      • నం 45 స్క్వాడ్రన్ ( ఫ్లయింగ్ డాగర్స్ )[13]
    • నం 18 స్క్వాడ్రన్ ( ఫ్లయింగ్ బుల్లెట్స్ ) (ప్రతిపాదిత)

స్పెసిఫికేషన్లు

[మార్చు]
HAL Tejas drawing

Data from tejas.gov.in,[171] DRDO Techfocus,[172] and Jane's All the World's Aircraft[173]

సామాన్య లక్షణాలు

  • సిబ్బంది: 1/2
  • పొడవు: 13.2 మీ. (43 అ. 4 అం.)
  • రెక్కలవెడల్పు: 8.2 మీ. (26 అ. 11 అం.)
  • ఎత్తు: 4.4 మీ. (14 అ. 5 అం.)
  • రెక్కల వైశాల్యం: 38.4 మీ2 (413 sq ft)
  • ఖాళీ బరువు: 6,560 కి.గ్రా. (14,462 పౌ.)
  • స్థూల బరువు: 9,800 కి.గ్రా. (21,605 పౌ.)
  • గరిష్ఠ టేకాఫ్ బరువు: 13,300 కి.గ్రా. (29,321 పౌ.)
  • ఇంధన సామర్థ్యం: 2,458 కి.గ్రా. (5,419 పౌ.) internal; 2 × 1,200 L (260 imp gal; 320 US gal) drop tank inboard, 725 L (159 imp gal; 192 US gal) drop tank under fuselage
  • పేలోడు: 5,300 కి.గ్రా. (11,700 పౌ.) external stores[174]మూస:Aircraft specs/engమూస:Aircraft specs/engమూస:Aircraft specs/eng[175][176]

Performance

ఆయుధాలు

ఏవియానిక్స్

Cockpit

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ PTI (17 January 2015). "After 32 years, India finally gets LCA Tejas aircraft". Economic Times. Archived from the original on 29 March 2017. Retrieved 17 January 2015.
  2. ↑ "Tejas: IAF inducts HAL's 'Made in India' Light Combat Aircraft – 10 special facts about the LCA". financialexpress.com. Archived from the original on 16 August 2016. Retrieved 1 July 2016.
  3. ↑ "First Flights – Tejas – India's Light Combat Aircraft". tejas.gov.in. Archived from the original on 15 డిసెంబరు 2017. Retrieved 17 ఫిబ్రవరి 2020. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  4. ↑ Mathews, Neelam (11 March 2019). "HAL Ramps Up LCA Production and Looks to the Mk2". AINonline.
  5. ↑ "EXCLUSIVE: With only two planes and issues unresolved, IAF to bring LCA Tejas home". India Today. Archived from the original on 29 June 2016. Retrieved 1 July 2016.
  6. ↑ Shukla, Ajai (11 January 2014). "HAL pegs price of Tejas fighter at Rs 162 crore". Business Standard.
  7. ↑ Kumar, Chethan (24 August 2019). "83 LCAs Order: HAL may finally agree to lower price". The Times of India. Retrieved 5 September 2019.
  8. ↑ "LCA first prototype vehicle to fly next month". 21 August 2003. Archived from the original on 27 September 2011. Retrieved 30 June 2014. {{cite news}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  9. ↑ "Compund Delta Wing – Technology – Tejas – India's Light Combat Aircraft". Archived from the original on 17 అక్టోబరు 2013. Retrieved 25 February 2019. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  10. ↑ 10.0 10.1 "Light Combat Aircraft (LCA)". Archived from the original on 1 జూలై 2014. Retrieved 1 July 2014. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  11. ↑ "Republic Day Parade 2014 – A Curtain Raiser". Retrieved 27 January 2014.
  12. ↑ "Tejas: IAF inducts HAL's 'Made in India' Light Combat Aircraft – 10 special facts about the LCA". Retrieved 1 July 2016.
  13. ↑ 13.0 13.1 "Tejas begins operations from Sulur station". The Times of India. The Times Group. 3 July 2018.
  14. ↑ "Indigenous content of Tejas 59.7% by value & 75.5% by numbers". Retrieved 9 December 2017.
  15. ↑ 15.0 15.1 Pandit, Rajat (15 March 2018). "IAF commits to 324 Tejas fighters, provided a good Mark-II jet is delivered". The Times of India. Retrieved 5 September 2019.
  16. ↑ Gady, Franz-Stefan (12 February 2019). "India's Air Force to Receive 4 More Tejas Light Combat Aircraft in March 2019". The Diplomat. Retrieved 5 September 2019.
  17. ↑ Jain, Smriti (22 February 2019). "Tejas, indigenous light combat aircraft, gets FOC! HAL to roll out new LCA by year-end; what it means for IAF". Financial Express. Retrieved 5 September 2019.
  18. ↑ "HAL rolls out 16th LCA Tejas for IAF". The Economic Times. 25 March 2019. Retrieved 5 September 2019.
  19. ↑ 19.0 19.1 "IAF may place order for improved Tejas variant: HAL chief". Hindustan Times. 22 February 2019. Retrieved 6 September 2019.
  20. ↑ Shukla, Ashish (3 August 2019). "Tejas Mark II – Indigenous light combat aircraft targeted by 2022". International Business Times Times of India. Retrieved 5 September 2019.
  21. ↑ Chatterjee, K. "Hindustan Fighter HF-24 Marut; Part I: Building India's Jet Fighter." bharat-rakshak.com. Retrieved 23 August 2006. Archived 28 జూలై 2013 at the Wayback Machine
  22. ↑ "The Light Combat Aircraft Story by Air Marshal MSD Wollen". Archived from the original on 17 October 2013. Retrieved 9 December 2013. {{cite news}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help) First published in Indian Aviation, Opening Show report, Aero India 2001.
  23. ↑ "Tejas Light Combat Aircraft (LCA)." Global Security, 2012. Retrieved 29 May 2012. Archived 10 జనవరి 2014 at the Wayback Machine
  24. ↑ Iyer, Sukumar R. "LCA: Impact on Indian Defense." Bharat Rakshak Monitor, March–April 2001. Retrieved 30 May 2012. Archived 11 అక్టోబరు 2012 at the Wayback Machine
  25. ↑ "Remembrance of Aeronautical Matters Past." Vayu Aerospace & Defence Review, 2004. Retrieved 7 March 2009.
  26. ↑ "Light Combat Aircraft (LCA) Test-Flown Successfully." DRDO, January 2001. Retrieved 29 May 2012.
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 Reddy, C. Manmohan. "LCA economics." The Hindu, 16 September 2002. Retrieved 29 May 2012.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 28.3 28.4 "LCA Tejas History: Genesis". tejas.gov.in. Archived from the original on 1 జూలై 2014. Retrieved 1 July 2014. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  29. ↑ "Tejas Light Combat Aircraft (LCA)." Global Security, 2012. Retrieved 29 May 2012. Archived 10 జనవరి 2014 at the Wayback Machine
  30. ↑ "India's Light Combat Aircraft" (PDF). employmentnews.gov.in. Retrieved 1 July 2014.
  31. ↑ "Tejas Light Combat Aircraft (LCA)." Global Security, 2012. Retrieved 29 May 2012. Archived 10 జనవరి 2014 at the Wayback Machine
  32. ↑ "Times of India: HAL Tejas supersonic fighter jets inducted into Indian Air Force". Archived from the original on 1 July 2016.
  33. ↑ "Tejas Light Combat Aircraft (LCA)." Global Security, 2012. Retrieved 29 May 2012. Archived 10 జనవరి 2014 at the Wayback Machine
  34. ↑ "ADFCS-II". transport-research.info. Archived from the original on 6 జూలై 2014. Retrieved 6 July 2014.
  35. ↑ "20th Anniversary Celebrations of the National Control Law Team". nal.res.in.
  36. ↑ "Tejas LCA: Light Multi-Role Fighter". aerospaceweb.org. Retrieved 1 July 2014.
  37. ↑ "Tejas / Light Combat Aircraft (LCA)". fighter-planes.com. Archived from the original on 18 జనవరి 2015. Retrieved 6 July 2014.
  38. ↑ Mama, Hormuz (4 November 1998). "Indian ambition". Flight Global (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-01-27.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  39. ↑ Taylor, Michael J. H (1 May 1999). Brassey's World Aircraft & Systems Directory 1999-2000 (in ఇంగ్లీష్). University of Nebraska Press. pp. 29–30. ISBN 978-1857532456.
  40. ↑ Rajkumar, Philip (1 January 2007). Tejas Story: The Light Combat Aircraft Project (in ఇంగ్లీష్). Manohar Publishers and Distributors. pp. 47–49. ISBN 978-8173047640.
  41. ↑ Reddy, C Manmohan (2003-03-13). "The LCA success". frontline.thehindu.com (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-01-27.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  42. ↑ Taylor, Munson & Taylor 1989, p. 104.
  43. ↑ Aroor, Shiv. "Indigenous' aircraft needs foreign lift, for its radar."The Sunday Express, 8 April 2006. Retrieved 30 May 2012. Archived 8 జనవరి 2016 at the Wayback Machine
  44. ↑ "Interview with Mr. Shyam Shetty, head of the National Control Law team: NAL and LCA-1: Flight Control Laws." National Aerospace Laboratories (NAL) Information Pasteboard, 25 June – 1 July 2001.
  45. ↑ "Tejas Light Combat Aircraft (LCA)." Global Security, 2012. Retrieved 29 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  46. ↑ "Tejas Light Combat Aircraft (LCA)." Global Security, 2012. Retrieved 29 May 2012. Archived 10 జనవరి 2014 at the Wayback Machine
  47. ↑ Mudur, Nirad. "Glitches in LCA radar." Vijay Times, 1 May 2006. Retrieved 30 May 2012. Archived 2 జూన్ 2012 at the Wayback Machine
  48. ↑ Aroor, Shiv. "Indigenous' aircraft needs foreign lift, for its radar."The Sunday Express, 8 April 2006. Retrieved 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  49. ↑ "AESA Programme For Tejas Scans For Development Partner". indian-military.org. Archived from the original on 13 మార్చి 2012. Retrieved 30 June 2014.
  50. ↑ Sharma, Ravi. "LCA to be fitted with Israeli multi-mode radar." The Hindu, (Chennai, India), 3 October 2008. Retrieved 30 May 2012. Archived 9 నవంబరు 2012 at the Wayback Machine
  51. ↑ "Indigenous production of LCA soon." The Hindu, (Chennai, India), 4 August 2008. Retrieved 29 May 2012. Archived 9 నవంబరు 2012 at the Wayback Machine
  52. ↑ Jane's All The World's Aircraft 1986–1987, John W.R. Taylor, Jane's Publishing Company Limited, ISBN 0 7106 0835 7, p. 893
  53. ↑ "IAF to induct 8 squadrons 'Tejas' in 8 years: Manohar Parrikar". The Economic Times. 26 February 2016. Archived from the original on 9 March 2016. Retrieved 28 February 2016.
  54. ↑ 54.0 54.1 "Exporting the Tejas; Yay or Nay?". 5 May 2019.
  55. ↑ Sharma, Ravi. "IAF insists on changes to Tejas." The Hindu, 5 December 2008. Retrieved 30 May 2012. Archived 6 జూన్ 2013 at the Wayback Machine
  56. ↑ "Light combat aircraft flies with near-full gear." Daily News and Analysis, 23 April 2010. Retrieved 30 May 2012. Archived 3 అక్టోబరు 2012 at the Wayback Machine
  57. ↑ Ravi Sharma (3 December 2006). "IAF team to oversee LCA induction and operation". The Hindu. Archived from the original on 8 January 2016. Retrieved 6 July 2014.
  58. ↑ 58.0 58.1 58.2 58.3 58.4 58.5 58.6 "LCA Tejas History". Tejas.gov.in. Archived from the original on 17 October 2013. Retrieved 9 December 2013.
  59. ↑ "HAL Tejas". India TV News. 8 October 2013. Archived from the original on 14 July 2014.
  60. ↑ "Fighter aircraft Tejas clocks fastest speed during testing." The Indian Express, 8 December 2009. Retrieved 22 August 2011. Error in Webarchive template: Empty url.
  61. ↑ 61.0 61.1 Krishnan M, Anantha (22 April 2010). "LCA Set To Fly With Israeli Radar". Aviation Week & Space Technology. Aviation Week Network. Archived from the original on 10 May 2011. Retrieved 30 June 2014. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  62. ↑ "First flight of Tejas aircraft LSP-4." The Times of India, 2 June 2010. Archived 8 జనవరి 2016 at the Wayback Machine
  63. ↑ "Light combat aircraft Tejas undergoes second phase of hot weather trails." Daily News and Analysis. Retrieved 30 May 2012. Archived 3 అక్టోబరు 2012 at the Wayback Machine
  64. ↑ "Tejas debut flight operational configuration." Deccan Herald, 19 November 2010. Retrieved 15 February 2011. Archived 20 అక్టోబరు 2012 at the Wayback Machine
  65. ↑ Krishnan M., Anantha. "Indian Navy fastens its seatbelt for Light Combat Aircraft Tejas." Daily News and Analysis, 23 June 2010. Retrieved 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  66. ↑ "Air force to get 20 more Tejas fighter aircraft, says Antony". livemint.com. 7 July 2010. Retrieved 30 June 2014.
  67. ↑ "LCA Navy all set for ski-jump trials at SBTF Goa". 8 December 2014. Archived from the original on 8 డిసెంబరు 2014. Retrieved 17 ఫిబ్రవరి 2020.
  68. ↑ "Print Release".
  69. ↑ 69.0 69.1 Kumar, Chethan. "LCA naval variant's first flight on Friday." Deccan Herald, 25 April 2012. Retrieved 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  70. ↑ Anandan, S. "Key Tejas weapon trials begin in Jaisalmer." The Hindu (Kochi, India), 20 September 2011. Retrieved 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  71. ↑ 71.0 71.1 "Flight Test News". Aeronautical Development Agency. Retrieved 30 June 2014.
  72. ↑ Shukla, Ajai. "After three months on ground, combat aircraft Tejas resumes test flight." Business Standard, 27 November 2012. Retrieved 29 November 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  73. ↑ 73.0 73.1 "Tejas LSP-8 makes its maiden flight." The New Indian Express, 1 April 2013. Retrieved 1 April 2013. Error in Webarchive template: Empty url.
  74. ↑ 74.0 74.1 "Tejas trainer PV6 completes first flight". www.spsmai.com (in ఇంగ్లీష్). SP Guide publications. 16 November 2014. ISSN 2230-9268. Archived from the original on 19 October 2021. Retrieved 2021-10-19.
  75. ↑ 75.0 75.1 75.2 "Tejas LCA exports likely after operational induction." Domain-b.com. Retrieved 16 January 2013. Error in Webarchive template: Empty url.
  76. ↑ 76.0 76.1 "Light Combat Aircraft-Tejas Testing". Frontier India. 24 August 2007. Archived from the original on 20 December 2015. Retrieved 10 December 2013.
  77. ↑ "LCA Tejas: An Indian Fighter – With Foreign Help". Defense Industry Daily. 13 August 2013. Retrieved 30 June 2014.
  78. ↑ "TOPINION | How good is Tejas?". Indian Defence Research Wing. 16 March 2019. Retrieved 6 September 2019.
  79. ↑ "The Tejas fighter's role in war". BUsiness Standard. 28 December 2013. Retrieved 6 September 2019.
  80. ↑ "How Lima Deployment Marked New High For India's Tejas". FlightGlobal. 5 April 2019. Retrieved 6 September 2019.
  81. ↑ Peri, Dinakar (2020-01-11). "Naval variant of LCA Tejas successfully lands on carrier". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2020-01-11.
  82. ↑ Prasad, K. V. "Tejas gets Initial Operational Clearance." The Hindu, (Chennai, India), 10 January 2011. Retrieved 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  83. ↑ "Tejas begins operations from Sulur station". The times Times of India. 3 July 2018. Retrieved 3 July 2018.{{cite news}}: CS1 maint: url-status (link)
  84. ↑ Pandit, Rajat. "Tejas won't become fully operational before 2013." The Times of India, 5 October 2011. Retrieved 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  85. ↑ "Rs 25k cr Tejas won’t be ready before 2015." The Times of India, 22 July 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  86. ↑ M, By Anantha Krishnan. "Tejas inches closer to FOC; crucial trials coming up". Mathrubhumi. Archived from the original on 8 March 2017. Retrieved 7 March 2017.
  87. ↑ "30 years in the making, Tejas aircraft finally gets initial operational clearance". The Times of India. 20 December 2013. Archived from the original on 21 December 2013. Retrieved 20 December 2013.
  88. ↑ "Tejas Fires Missile, Clears Final Test; Big Step in Bangalore on December 20". The New Indian Express. 8 December 2013. Archived from the original on 23 December 2013. Retrieved 20 December 2013.
  89. ↑ "Tejas all set to get certification for IAF induction". The Hindu. 19 December 2013. Archived from the original on 20 December 2013. Retrieved 20 December 2013.
  90. ↑ "Key test for indigenous light combat aircraft Tejas today". The Times of India. 20 December 2013. Archived from the original on 8 January 2016. Retrieved 20 December 2013.
  91. ↑ "Failure of Indian LCA Tejas". Daily Mail. 1 December 2010. Archived from the original on 2 June 2012. Retrieved 30 June 2014.
  92. ↑ "Tejas LCA sprints towards IAF's frontline squadron". Business Standard. 9 December 2013. Archived from the original on 13 December 2013. Retrieved 10 December 2013.
  93. ↑ "Tejas Needs to Cross 6 Milestones in 15 Months". The New Indian Express. 19 December 2013. Archived from the original on 23 December 2013. Retrieved 19 December 2013.
  94. ↑ 94.0 94.1 "Advanced Weapon Trials of Tejas Fighter Completed". New Indian Express. 29 May 2014. Archived from the original on 1 June 2014. Retrieved 30 June 2014.
  95. ↑ RAGHUVANSHI, VIVEK (20 July 2014). "India's 20-Year Late LCA Faces Fresh Delays". Gannett Government Media. Archived from the original on 5 April 2016. Retrieved 20 July 2014. {{cite news}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  96. ↑ Peri, Dinakar (31 July 2018). "LCA clearance may take time". The Hindu.
  97. ↑ "Tejas fires Derby missile in Jamnagar".
  98. ↑ "India's Tejas aircraft conducts test-firing of Derby air-to-air BVR missile". Archived from the original on 16 మే 2017. Retrieved 15 May 2017. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  99. ↑ "Tejas successfully test-fires derby air-to-air beyond visual range missile". Retrieved 15 May 2017.
  100. ↑ Sudhi Ranjan Sen. "Tejas far behind competitors, not enough to protect Indian skies: IAF" Error in Webarchive template: Empty url.. India Today, 10 November 2017.
  101. ↑ "Tejas world-class fighter jet, plays defined role: HAL chief". 19 November 2017. Retrieved 9 December 2017.
  102. ↑ "Interview with HAL CMD: 'No frozen standard of preparation of LCA… that's where delays are coming'". 19 November 2017. Retrieved 9 December 2017.
  103. ↑ "'Hot refueling' trial of LCA Tejas successful – Times of India". The Times of India. Archived from the original on 28 February 2018. Retrieved 28 February 2018.
  104. ↑ Som, Vishnu (2 August 2018). "Back From Dead: Navy's Tejas Fighter Preps For Tests on Aircraft Carrier". NDTV. Retrieved 2 March 2019.
  105. ↑ "Naval version of Tejas undergoes successful tests". The Economic Times. 2 August 2018. Retrieved 2 March 2019.
  106. ↑ "Tejas completes key midair refueling trial". The Times of India. Retrieved 15 September 2018.
  107. ↑ "HAL gets nod to produce weaponised version of LCA Tejas". The Economic Times. Press Trust of India. 4 January 2019.
  108. ↑ Krishnan, Anantha, M (20 February 2019). "Tejas officially given Final Operational Clearance". OnManorama.{{cite news}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  109. ↑ "Government Auditor Faults Tejas Light Combat Aircraft Project, Says it Fails to Meet Air Force's Needs". NDTV.com. 8 May 2015. Retrieved 13 May 2015.
  110. ↑ Sen, Sudhi Ranjan (30 September 2015). "Despite Flaws, India to Induct Tejas Mark 1-A Fighter Aircraft". NDTV Convergence Limited. Archived from the original on 1 October 2015.
  111. ↑ Sharma, Ravi (5 December 2008). "IAF insists on changes to Tejas". The Hindu.
  112. ↑ 112.0 112.1 Shukla, Ajai (12 August 2015). "With Tejas Mark II years away, HAL asks air force to buy Tejas Mark 1-A". Business Standard.
  113. ↑ 113.0 113.1 Shukla, Ajai (27 October 2015). "IAF wants aerial refuelling, jammers, quick turnaround in new Tejas". Business Standard.
  114. ↑ "Govt clears Rs 82,000 crore for new Tejas aircraft, choppers, Russian tanks". Deccan Chronicle. Press Trust of India. 8 November 2016.
  115. ↑ Bedi, Rahul (20 December 2016). "India issues global tender for AESA radar and EW suites to equip Tejas LCA". IHS Jane's Defence Weekly. Archived from the original on 21 December 2016.
  116. ↑ Bedi, Rahul (10 December 2018). "India selects IAI/Elta Systems radar and EW suite for Tejas LCA Mk 1A". Jane's Defence Weekly. Archived from the original on 10 December 2018.
  117. ↑ "Tejas Mark 1A to fly by 2022, if defence ministry issues contract this year". Business Standard. 22 February 2019. Retrieved 6 September 2019.
  118. ↑ Shukla, Ajai (21 December 2017). "Indian Air Force initiates Rs 33,000-cr buy of 83 Tejas fighters". Business Standard.
  119. ↑ "Tejas' price can't come down". Bangalore Mirror. 17 July 2018.
  120. ↑ "HAL to receive Rs 45,000 crore orders for 83 LCA fighters". ANI News. 6 September 2019. Retrieved 7 September 2019.
  121. ↑ Waldron, Greg (22 January 2013). "India to obtain 99 GE F414 engines for Tejas Mk II". Flightglobal.com. Archived from the original on 22 December 2017.
  122. ↑ "Tejas Mk-II: India may avail consultancy from European manufacturers who bid for MMRCA deal". The Economic Times. Press Trust of India. 11 July 2018.
  123. ↑ Tauro, Caron Natasha (20 February 2019). "Aero India 2019: ADA unveils Tejas AF Mk 2 Medium Weight Fighter". Jane's Defence Weekly. Bangalore. Archived from the original on 20 February 2019.
  124. ↑ "Navy rejects Tejas, says 'overweight' fighter does not meet its requirements". indiatimes.com.
  125. ↑ "Indian Navy rejects naval version of Tejas LCA, seeks alternative – IHS Jane's 360". janes.com.
  126. ↑ "India seeks new naval fighter to replace rejected Tejas LCA". IHS Jane's 360. 26 January 2017. Archived from the original on 24 February 2017. Retrieved 23 February 2017.
  127. ↑ https://www.financialexpress.com/defence/light-combat-aircraft-for-indian-navy-drdo-updates-naval-aircrafts-progess/1782008/
  128. ↑ https://www.ndtv.com/india-news/if-developed-this-futuristic-variant-of-tejas-could-match-iafs-rafale-jets-2159016
  129. ↑ "IAF begins establishing first LCA squadron." Deccan Herald. Retrieved 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  130. ↑ Dinakar, Peri (19 May 2020). "We hope to sign the deal for 83 LCA-Mk1A within next three months, says Bhadauria". The Hindu. Archived from the original on 5 June 2021. Retrieved 19 May 2020.
  131. ↑ ANI (18 August 2020). "IAF deploys LCA Tejas along Pakistan border amid tensions with China". The Print. Archived from the original on 15 January 2021. Retrieved 19 October 2021.
  132. ↑ Peri, Dinakar. "Air Force likely to get 123 LCA Tejas by 2024–25". The Hindu. Archived from the original on 19 March 2017. Retrieved 29 June 2017.
  133. ↑ "Tejas is a pilot's delight". Bharat Shakti. Archived from the original on 25 జనవరి 2016. Retrieved 18 ఫిబ్రవరి 2020. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  134. ↑ "Export of LCA Tejas". Press Information Bureau. 18 November 2016.
  135. ↑ Gurung, Shaurya Karanbir (17 October 2018). "UAE 'interested' in HAL-made light combat aircraft Tejas". The Economic Times.
  136. ↑ Abas, Marhalim (5 February 2019). "Malaysia's Priorities: LCAs And Surveillance Drones". Aviation Week & Space Technology (in ఇంగ్లీష్).
  137. ↑ "Malaysia considers purchase of Indian jet fighters". Nikkei Asian Review.
  138. ↑ "India's 1st self-made fighter jet, LCA Tejas, formally joins Air Force". The Asian Age. 21 February 2019.
  139. ↑ "Tejas proves its mettle in biggest Indian war exercise Gagan Shakti 2018". Business Standard. 25 April 2018.
  140. ↑ "PIBNaval Version of Light Combat Aircraft Rolls out a Defining and Memorable Occasion for the Nation -Antony." pib.nic.in. Retrieved: 30 May 2012. Error in Webarchive template: Empty url.
  141. ↑ "Maiden flight by 2nd prototype of LCA Tejas' naval variant". The Economic Times. 7 February 2015. Archived from the original on 5 April 2016. Retrieved 7 February 2015.
  142. ↑ 142.0 142.1 "India flies another Tejas". Aviation Week & Space Technology. 19 June 2008. Retrieved 30 June 2014.
  143. ↑ "First flight of Tejas aircraft LSP-4." The Times of India, 2 June 2010. Error in Webarchive template: Empty url.
  144. ↑ Shukla, Ajai. "Tejas boosts test programme." Business Standard. Retrieved 22 November 2011. Error in Webarchive template: Empty url.
  145. ↑ "India To Fly Tejas LSP-5 Soon". Aviation Week & Space Technology. 1 November 2010. Archived from the original on 10 మే 2011. Retrieved 30 June 2014. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  146. ↑ "Union Performance Defense Design Manufacture Light Combat Aircraft" (PDF). cag.gov.in. Retrieved 15 May 2017.
  147. ↑ "Tejas all set to get certification for IAF induction". The Hindu. 19 December 2013. Archived from the original on 20 December 2013. Retrieved 20 December 2013.
  148. ↑ "Key test for indigenous light combat aircraft Tejas today". The Times of India. 20 December 2013. Archived from the original on 8 January 2016. Retrieved 20 December 2013.
  149. ↑ "India's fighter jet 'LCA Tejas' now fully combat-ready; gets Final Operational Clearance". Jagranjosh. 21 February 2019.
  150. ↑ "Naval Tejas successfully tested in Goa, will fly off aircraft carrier next year". Retrieved 11 May 2016.
  151. ↑ "Navy rules out deploying 'overweight' Tejas on aircraft carriers". 2 December 2016. Retrieved 27 January 2017.
  152. ↑ Roy, Indranil; Rane, Nilesh (15 October 2019). "A Detailed Look at the Design Evolution of India's Naval-LCA Mk1 Fighter". delhidefencereview.com. Archived from the original on 5 నవంబరు 2019. Retrieved 4 November 2019.
  153. ↑ "HAL's Supersonic Omni Role Trainer Aircraft (SPORT) gets IAF Backing". IDRW NEWS NETWORK. 8 July 2019.
  154. ↑ Waldron, Greg (20 February 2019). "AERO INDIA: Tejas Mk2 gets canards, big payload boost". Flight Global (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 6 August 2020. Retrieved 2021-11-04.
  155. ↑ Rajkumar, Mike (8 February 2019). "ANALYSIS: Tejas regaining its lustre". Flight Global (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 19 September 2020. Retrieved 2021-11-04.
  156. ↑ Peri, Dinakar (2021-09-12). "LCA-Mk2 to roll out next year, first flight in 2023, says scientist". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Archived from the original on 17 September 2021. Retrieved 2021-11-04.
  157. ↑ "India test flies naval variant of LCA" news18.com, 28 April 2012. Retrieved 26 February 2019. Error in Webarchive template: Empty url.
  158. ↑ 158.0 158.1 "₹11,096 cr. spent on LCA and Kaveri engine projects so far, says govt". The Hindu (in Indian English). Special Correspondent. 2020-03-04. ISSN 0971-751X. Archived from the original on 24 June 2020. Retrieved 2021-11-04. Of the specified amount, ₹9063.96 crore was spent on LCA and ₹2032 crore on the Kaveri Engine.{{cite news}}: CS1 maint: others (link)
  159. ↑ Singh, Mayank (13 January 2021). "Biggest indigenous procurement, CCS approves procurement of 83 HAL manufactured fighters costing Rs 45,000 crore". The New Indian Express. Archived from the original on 17 July 2021. Retrieved 2021-07-17. Cabinet...approved procurement of 73 LCA Tejas Mk-1A fighter aircrafts [sic] and 10 LCA Tejas Mk-1 Trainer aircrafts [sic] at the cost of Rs. 45,696 crore along with Design and Development of Infrastructure sanctions worth Rs.1,202 crore.
  160. ↑ Shukla, Ajai (11 January 2014). "HAL pegs price of Tejas fighter at Rs 162 crore". Business Standard. Archived from the original on 21 January 2021. Retrieved 17 July 2021.
  161. ↑ 161.0 161.1 Press Trust of India (25 January 2021). "Several nations have shown interest in buying Tejas aircraft: HAL chairman". Business Standard. Archived from the original on 7 May 2021.
  162. ↑ Shukla, Ajai (18 January 2020). "At $43 million each, the Tejas Mark 1A competes in export market". Business Standard. Archived from the original on 12 May 2021. Retrieved 17 July 2021.
  163. ↑ "Expect to deliver first Tejas Mark-1A aircraft in 36 months from signing contract: HAL". CNBC TV18. 18 January 2020. Archived from the original on 30 January 2021. Retrieved 24 January 2021.
  164. ↑ Philip, Snehesh Alex (4 February 2021). "India looking at Tejas exports at Rs 309 crore per aircraft, HAL chairman says". The Print. Archived from the original on 3 March 2021. Retrieved 27 February 2021.
  165. ↑ "HAL needs new orders to prevent complete halt of production after 2021-22". Retrieved 2020-02-07.
  166. ↑ https://swarajyamag.com/insta/boost-for-indian-air-force-rs-39000-crore-deal-for-83-tejas-mark-1a-fighter-jets-signed-with-hal
  167. ↑ Dominguez, Gabriel (28 February 2018). "India's LCA Tejas demonstrates hot refuelling capability". IHS Jane's Defence Weekly. Archived from the original on 16 March 2018.
  168. ↑ Krishnan, Anantha, M (23 June 2018). "IAF, HAL end impasse over Tejas trainers". OnManorama.{{cite news}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  169. ↑ "Working on Rs 38,000-crore deal to sell 83 jets to IAF, says HAL chief". Retrieved 2020-02-07.
  170. ↑ "HAL on a war-footing to roll out 4 new Tejas variants in 3 months". Retrieved 2020-02-15.
  171. ↑ "Leading particulars and performance." tejas.gov.in. Retrieved 19 December 2017. Archived 21 డిసెంబరు 2017 at the Wayback Machine
  172. ↑ "DRDO TechFocus." Archived 22 మార్చి 2011 at the Wayback Machine DRDO, February 2011. Retrieved 10 December 2012.
  173. ↑ Jackson, Paul; Peacock, Lindsay; Bushell, Susan; Willis, David; Winchester, Jim, eds. (2016–2017). "India". IHS Jane's All the World's Aircraft: Development & Production. Couldson. pp. 302–303. ISBN 978-0710631770.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
  174. ↑ "LCA | Series Production Phase". Retrieved 15 September 2019.}}
  175. ↑ "Tejas, India".naval-technology.com. Retrieved 24 July 2012. Archived 21 అక్టోబరు 2013 at the Wayback Machine[నమ్మదగని మూలం?]
  176. ↑ "LCA Tejas Specifications – Powerplant". tejas.gov.in. Archived from the original on 17 అక్టోబరు 2013. Retrieved 17 ఫిబ్రవరి 2020. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  177. ↑ 177.0 177.1 177.2 "Tejas Trials: Tejas Light Combat Aircraft Enters Key Test Phase". Aviation Week & Space Technology. Vol. 173, no. 17. New York: Informa. 11 April 2011. pp. 26–27. ISSN 0005-2175.
  178. ↑ "BVR missile test-fired from Tejas". The Tribune. New Delhi. Press Trust of India. 28 April 2018. Archived from the original on 1 జూలై 2018. Retrieved 17 ఫిబ్రవరి 2020.
  179. ↑ Pubby, Manu. "IAF Plans To Induct Indigenous 'Astra' Missiles In Light Combat Aircrafts As DRDO Completes Trials". Swarajya. The Economic Times. Retrieved 22 January 2020.
  180. ↑ 180.0 180.1 Majumdar, Sayan (September–October 2014). "Tejas Redux: The Israeli Touch". Vayu Aerospace and Defence Review. No. 5. Society for Aerospace Studies. pp. 82–84.
  181. ↑ "India moves towards broad adoption of ASRAAM". FlightGlobal. 23 August 2019. Retrieved 7 September 2019.
  182. ↑ "India likely to induct air-launched BrahMos-A by early 2020". Jane's 360. 25 February 2019. Retrieved 7 September 2019.
  183. ↑ "Captive flight trials of anti-radiation missile soon". The Hindu. The Hindu Group. 17 February 2016. Archived from the original on 20 February 2016. Retrieved 18 February 2016.
  184. ↑ "India likely to induct air-launched BrahMos-A by early 2020". Jane's 360. 25 February 2019. Retrieved 7 September 2019.
  185. ↑ 185.0 185.1 "HAL to hike Tejas output as India approves order". Flight International. Vol. 190, no. 5563. London: Reed Business Information. 15–21 November 2016. p. 20. ISSN 0015-3710.
  186. ↑ "LCA Tejas finally gets Radar!". Defence Aviation. 30 April 2010. Archived from the original on 5 April 2016. Retrieved 1 March 2016.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=తేజస్_(యుద్ధ_విమానం)&oldid=4334558" నుండి వెలికితీశారు